- Flexibulus
- Grympherantes
- Gorgopas
Flex.
Quanam gratia misit te huc ad me pater tuus?
Gry.
Dixit te esse hominem egregie institutum, sapienter educatum, eaque de causa
gratum huic Civitati: cupere se, ut ego eisdem quibus tu vestigiis
insistens, perveniam ad similem favorem populi.
Flex.
Quomodo igitur te id assecuturum censes?
Gry.
Ingenua educatione, quali te omnes praedicant esse praeditum. Adjecit pater,
eam educationem magis decere me, quam alium quemvis.
Flex.
Cedo mi fili, quomodo ea in re venis a patre imbutus?
Gry.
Non tam me pater praeceptis instruxit, quam patruus quidam meus, vir senex,
versatus multum et diu in Regum comitatibus.
Flex.
Quid ergo illi te docuerunt, mi fili, et amice?
Gor.
Vide vir prudentissime, ne fortasse per ignorantiam labaris in dictum aliquod
aut factum stultum vel rusticanum, unde amittas istud nomen optime educati.
Flex.
Quid? tam leviter ne apud vos perit?
Gor.
Vel unica vocula, unico flexu poplitis, unica inclinatione capitis.
[ 397 ]
Flex.
Nimis est inter vos delicatum et infirmum; inter nos enim multo est robustius
et firmius.
Gor.
Sic sunt nostra judicia, ut nostra corpora quae nullam ferunt offensionem.
Flex.
Immo, ut est videre, facilius ferunt corpora quam animi.
Gor.
Fortasse tu non nosti hunc, ideo filium, et amicum nominas.
Flex.
An non sunt haec honesta nomina, et plena benevolentiae?
Gor.
Benevolentiae credo, quam nos haud magni sane facimus: sed non reverentiae,
neque officii, quae nos anxie venamur: nam hic dominus solet appellitari,
non amicus. An non animadvertis domini praefationem ante praenomen, et
famulos versicolores? non annotasti in avi hujus solemnibus parentalibus tot
cereos, tot insignia, tot homines atratos?
Flex.
Quid ergo? affectas tu omnibus esse dominus, nulli amicus?
Gry.
Ita docuerunt me propinqui mei.
Flex.
Edat jam, mi Domine, tua excellentia praeclara illa tuorum consanguineorum documenta.
Gor.
Videris tu mihi puerum hunc naso suspendere, at non est quilibet, ne feceris.
Gry.
Primum, esse me ex honestissima progenie, quae nulli cedat per universam hanc
Provinciam: idcirco curandum mihi diligenter, atque annitendum, ne degenerem
a majorum meorum virtute: illos parasse sibi magnum decus, nemini concedendo
de loco, de dignitate, de auctoritate, de appellatione: me idem debere
facere. Si quis quid velit de honore detrahere, pugnandum statim cum eo; de
pecunia oportere esse largum, atque adeo profusum: in honore astrictum et
attentum: decere nihilominus me, ac mei similes assurgere aliis, via cedere,
ducere, reducere, nudare caput, poplitem incurvare, non quod alius quispiam
id mereatur a me sibi exhiberi, sed quod sic conciliabo mihi favorem
hominum, captabo auram popularem ,et parabo illum, quem tantopere gestamus
semper in ore et in corde honorem: in ea educatione situm esse discrimen
nobilis
[ 398 ]
et ignobilis, quod nobilis ad illa omnia dextere
praestanda institutus est atque assuefactus; ignobilis agresti more nihil
illorum doctus est facere.
Flex.
Et Excellentiae tuae, domine, qualis videtur ejusmodi institutio?
Gry.
Qualis vero? nisi multo optima, et digna meo genere?
Flex.
Quid ergo est aliud quod a me requiras?
Gry.
Nihil plane restaret mea sententia, nisi accessiset voluntas patris, qui
jussit prorsum, seu verius imperavit rigide, ut ad te venirem; ut si quid in
hac educatione nosses magis reconditum, et quasi mysterium sacratius, quo
majus mihi decus acquirerem, in gratiam sui ne gravareris exponere, quo
familia nostra alioqui honestissima et celsissima, altius ascenderet:
quoniam sunt non pauci novi homines, qui freti sua opulentia, nactique
dignitatem et honores, per divitias emerserunt, adeo ut etiam audeant cum
vetustate et decoribus gentis nostrae contendere.
Flex.
Facinus nefandum.
Gry.
Nonne?
Flex.
Vel caeco esset clarum.
Gry.
Itaque novi illi homines ambulant comitati longo asseclarum ordine, ipsi
segmentati in vestibus vel bombycini villosi intercisi,
vel texti Attalici, ut nos
nihil esse prae illis videamur, qui villatovestimur,
dissimulandae paupertatis gratia. Praemium autem hujus tui laboris, si
operam hanc navaris patri, erit recipi te in numerum nostrae familiae, et
admitti ad illius gratiam et meam, ut procedente tempore aliquod a nobis
accipias beneficium, sisque semper in nostra clientela, et quasi tutela.
Flex.
Quid potest dici amplius, aut optabilius? Sed cedo jam, si aperias caput,
ac cedasvia et loco, appelles blande, quam ob
causam eris gratus iis, quibuscum versabere?
Gry.
Ob eam ipsam causam, quia haec ago.
Flex.
Isthaec omnia exteriora sunt solum signa, quae denotant
[ 399 ]
aliquid
esse in animo tuo propter quod diligare; nam ipsa per se nemo diligit.
Gry.
Quidni diligant omnes quae sunt honestae conversationis, in mea praesertim nobilitate?
Flex.
Parum admodum es progressus, quod liceat inter nos dicere, et tu te
pervenisse jam arbitraris ad summum.
Gry.
Nihil necesse habeo parare mihi litteras atque eruditionem: majores mei
reliquerunt mihi unde vivam; quod etiam si desit, non istis est mihi artibus
quaerendum tam ignobilibus, sed hastae cuspide, et ense districto.
Flex.
Animose isthuc quidem et ferociter: quasi vero quia es nobilis, non sis
futurus homo.
Gry.
Bona verba.
Flex.
Ecqua tandem parte tui es homo?
Gry.
Me toto.
Flex.
An corpore, quo non differs a belluis?
Gry.
Minime.
Flex.
Non ergo te toto, ratione igitur et mente.
Gry.
Quidni?
Flex.
Si hanc ergo sinis incultam et silvestrem, excolis autem corpus, et illi uni
studes, an non transis ab humana in ferinam condicionem? Sed ad id, de quo
coeperamus loqui: nam haec digressio, si vellem mihi indulgere, longissime
nos a proposito abduceret: verum quum tu cedis de via, et nudas caput,
qualem te esse alii existimant?
Gry.
Nobilem, et generose informatum atque institutum.
Flex.
Nimium durus es: nihilne domi audivisti de animo, de probitate, de modestia,
de moderatione?
Gry.
In Templo nonnunquam audivi de concionatoribus.
Flex.
Quum illa abs te vident occurrentes fieri, judicant te esse adolescentem
modestum, probum, bene de ipsis judicantem, de te autem moderate, qua ex
opinione nascitur benevolentia et favor.
Gry.
Explicatius id quaeso.
Flex.
Huc pertinet mea ratio: si te homines existimarent adeo superbum ut
seomnes contemneres prae te, nudare tamen caput, et genu
flectere, non quod ipsis is honor debeatur, sed quod te deceat; putas tu
ullum fore, qui tibi haberet gratiam, aut te de honoris illa falsa
simulatione diligeret?
Gry.
Quidni?
[ 400 ]
Flex.
Quia id tu tibi praestas, et tua gratia facis, non illorum: quis enim
judicabit se devinctum tibi de eo, quod pro te ipso feceris, non pro se? an
ego honorem eum velut mihi impensum accipiam, quem tu tribuis opinioni de
te, non meis meritis?
Gry.
Ita videtur.
Flex.
Ergo paratur benevolentia, si illi credant sibi honorem illum dari, non ut tu
habearis comior ac nobilior: istud vero non fiet, nisi eam de te induant
opinionem, quod tu illos esse potiores ducas te, et dignos quibus tu concedas.
Gry.
At non est ita tamen.
Flex.
Quantumcumque hoc sit falsum, in eo tamen necesse est eos falli: alioqui
nunquam consequeris quod tantopere expetis.
Gry.
Quae igitur erit persuadendi via?
Flex.
Facilis, modo animum sedulo advertas.
Gry.
Profer quaeso: nam ea de causa huc sum missus, et eris semper in nostra clientela.
Flex.
Nimis crudum est hoc pomum.
Gry.
Quid tu mussas?
Flex.
Dico viam esse unicam, si sis talis, qualem te credi cupis.
Gry.
Qui isthuc?
Flex.
Si vis aliquid calefacere, adfersne fictum ignem?.
Gry.
Non, sed verum.
Flex.
Si scindere, an pictum in tela gladium?
Gry.
Non, sed ferreum.
Flex.
Non est igitur eadem vis rerum verarum, quae fictarum?
Gry.
Apparet non esse.
Flex.
Nec tu idem efficies simulata moderatione, quod vera; nam falsa ipsa se
aliquando produnt, vera semper sunt eadem: in ficta moderatione aliquid
aliquando dices, aut facies publice aut privatim, quum tibi excides, (neque
enim semper te, et ubique poteris observare) unde fictus deprehendaris, et
quantum prius ignotus diligebare, tantum postea cognitus sis odio, et longe plus.
Gry.
Quomodo igitur mihi ipse indicam germanam illam animi moderationem, quam tu praecipis?
Flex.
Si persuaseris tibi, id quod res habet, alios esse meliores te.
[ 401 ]
Gor.
Meliores vero? ubi tandem? In caelo credo; nam in terra pares sunt
paucissimi, melior nemo.
Gry.
Sic audivi saepe de patre, et patruo.
Flex.
Multum abducit vos a cognitione veri nominum ignorantia. Quid tu vocas bonum,
ut sciamus num sit aliquis te melior.
Gry.
Quid ego scio quid sit bonum? ex bonis esse progenitum.
Flex.
Ignoras etiam num quid sit bonum, et jam tenes quid sit melius? quomodo
pervenisti ad comparativa, quum nondum positiva
didiceris? ipsos autem tuos progenitores quomodo scis fuisse bonos? qua tu
id nota cognoscis?
Gry.
Quid? negas tu fuisse illos bonos?
Flex.
Non novi illos, quomodo de illorum bonitate possum aliquid in alterutram
partem statuere? Quaero modo, qua ratione assequaris tu fuisse illos bonos?
Gry.
Quia ita omnes praedicant; sed quorsum, rogo te, pertinent tam molestae interrogationes?
Flex.
Non sunt molestae, sed necessariae, ut accipias quod ex me sciscitaris.
Gry.
Confer, quaeso te, in pauca.
Flex.
Multis esset id explicandum, cujus tam crassa ignorantia involveris; sed
quando ita es fastidiosus, dicam brevius quam res tanta dici postulat:
defige jam oculos tuos in me dum dissero. Qui sunt dicendi eruditi? an non
ii qui habent eruditionem? qui opulenti? an non qui habent opes?
Gry.
Indubie.
Flex.
Qui ergo boni? num non ii demum qui habent bona?
Gry.
Ita plane.
Flex.
Missas nunc divitias faciamus, quae non sunt vera bona, quae si essent, multi
patre tuo invenirentur meliores, et negotiatores ac foeneratores praestarent
bonitate viros bonos et sapientes.
Gry.
Sic videtur ut dicis.
Flex.
Expende ergo attente ac diligenter singula eorum quae referam: an non est
bonum, acutum ingenium, sagax, maturum judicium, integrum, sanum, tum
eruditio varia, et magnarum rerum atque utilium, prudentia, exercitatio
[ 402 ]
in rebus praestantibus, consilium, dexteritas in exequendis
negotiis? quid tu de istis?
Gry.
Vel sola nomina videntur mihi pulchra profecto et magnifica, quanto magis res ipsae?
Flex.
Age porro, quid sapientia, quid religio, pietas in Deum, in patriam,
parentes, necessarios, justitia, temperantia, liberalitas, magnanimitas,
contemptus casuum humanorum, et fortis animus in adversis? quid vero ista?
Gry.
Praestantissima etiam haec.
Flex.
Haec sola sunt hominis bona; nam reliqua omnia, quae commemorari possint,
bonis et malis sunt communia, atque ea de causa nec bona: quaeso manda
sedulo memoriae.
Gry.
Faciam.
Flex.
Pervelim; nam ingenium tuum non malum est sed non bene excultum. Reputa
igitur cum animo tuo, an tu haec habeas, et si habes, quam pauca, et ea quam
tenuiter, quod ubi examinaveris acute ac subtiliter, intelliges tum demum,
te non magnis nec multis esse bonis ornatum ac instructum, nec esse in
populo, qui pauciora habeat quam tu. Nam in multitudine alii sunt senes, qui
viderunt atque audierunt multa, habent experimenta rerum plurimarum: alii
studiosi, qui ingenium discendo exacuunt et expoliunt: alii capessunt
Rempublicam: alii libenter et diligenter versant scriptores profuturos: alii
sunt seduli patresfamilias: alii alias artes profitentur et praestant: vel
ipsi agricolae quam multa ex arcanis naturae tenent? nautae vero cursum
dierum et noctium, naturam ventorum, positus terrarum et maris: alii ex
multitudine sunt viri sacri et religiosi, qui Numen pie venerantur ac
colunt: alii res prosperas moderate rexerunt, et fortiter pertulerunt
adversas: quid horum tu nosti? quid exerces? quid praestas? nihil omnino
praeterquam illud: nemo est melior me, bono sum natus genere. Qui potes esse
melior, qui nondum es bonus? Nec pater tuus, nec avi tui aut proavi fuerunt
boni, nisi haec habuerunt quae recensui; quae an habuerint, tu videris: ego
multum dubito, sed si habuerunt, tu certe non eris bonus, nisi illorum fias
similis.
[ 403 ]
Gry.
Plane terruisti, et pudefecisti me: non invenio quod possim vel hiscere in contrarium.
Gor.
Nihil horum intellexi, tenebras mihi offudisti ante oculos.
Flex.
Nimirum venis ad haec nimis durus, et longe diversis opinionibus infectus et
mancipatus. Sed tu adolescens, quo te nunc tandem nomine censes appellandum,
dominum an mancipium?
Gry.
Mancipium; nam si ita est, ut disseruisti, et intelligo nihil esse verius,
complures sunt servi multo potiores ac praestantiores me.
Flex.
Haec ne leviter degustes, confer te domum, et solus tecum revolve, excute,
perpende: quo magis versaveris, eo veriora et certiora esse intelliges.
Gry.
Obsecro te, adjice alia si qua habes, nam momento horae sentio me adeo
immutatum, ut prorsum videar mihi jam esse alius.
Flex.
Utinam contigerit tibi quod Polemoni philosopho.
Gry.
Quid illi contigit?
Flex.
Una Xenocratis oratione ex nequissimo et perditissimo factus est sapientiae
ac virtutum omnium studiosissimus, evasitque magni nominis philosophus, et
Xenocratis in Academia successor. Sed tu mi fili, ubi aperte cognoveris
quantum tibi ad bonitatem desit (quod aliis multis superest) vere et ex
animo cedes aliis, et in eis honorabis bonitatem, qua vides illos ornatos,
te autem carere. Jam et ex reputatione tui ipsius vilesces tibi, ac
sordebis; adeo ut nemini occurras tam abjecto contemptoque, quem non tibi
anteponat conscientia tuae mentis: non enim adduci poteris ut credas
quenquam esse pejorem te, nisi quod illius malitia et nequitia protulit se
foras, tua delitescit cautius.
Gry.
Quid tum sequetur?
Flex.
Hoc si feceris, veram ipsam solidamque ingenuam educationem atque
urbanitatem, seu, ut nunc loquimur, aulicitatem assequere; eris gratus et
clarus omnibus, sed id non jam magni facies: eris autem (quod unice tum tibi
erit curae) gratus Deo immortali.
[ 404 ]