Nunc de themate locorum clausorum penetrationisque pauca exponam; nam hoc themate, mea sententia, tota libri narratio velut suffulcitur et ordinatur.
Sinae hoc libro ante omnia tamquam locus clausus depinguntur. Primum, totum imperium Sinense exteros peregrinosque sub poena mortis excludit, solis Iesuitis exceptis. Ceteri missionarii, Franciscani et Dominicani praesertim, una cum mercatoribus in oppidis litoralibus quibusdam manere ac tabescere coguntur. Deinde urbs caput Pekinum ipsis Sinensibus clauditur, nisi paucis. Accedit huc palatium illud intra urbem situm, cuius muri crassi et "inexpugnabiles" ad unguem describuntur. Ibi sunt "latebrae regis," nam "tota apud Sinenses veneratio ab abdito est." Intra palatium denique, in abditissimo loco, delitescunt nobiles mulieres: "nec ipsae egredi, nec quisquam alius ingredi potest" illuc, nisi eunuchi; nam in interiorem regiae partem "non licuit umquam aliis, praeter mulieres et eunuchos, penetrare." Hoc thema locorum clausorum, praesertimque palatiorum clausorum, frequens est in aetatis Baroccae fabulis scaenicis; succurrunt menti imprimis Ioannis Racine, Galli, tragoediae.
Sed ad tot materiales muros accedunt etiam artiora mentis et animi claustra. Sinenses enim exterorum mores contemnunt, et "superbe plus ceteris mortalibus sapere se solos credunt." A novitate abhorrent, "nec deviant a regulis moribusque maiorum." Postremo additur linguae Sinicae singularitas et difficultas, quae missionaribus impedimento est immenso.
Quomodo vero a Patre Schall Iesuitarum opera depingitur? Reperiuntur in libro duo verba frequentissime: "penetrare" et "insinuare"; exempli gratia, "Patres se insinuaverunt," "Christiana lex in aula regia insinuatur," "ad aulam penetravit" Pater Adamus, Iesuitae "alliciebant animos" imperatoris. Itaque contra muros tam lapideos quam mentales, non fit impetus ex adverso, sed sinuosus potius quidam motus. Dicam obiter vocabulum quod est "sinuosus" ad modum narrandi, qui huius libri est proprius, sat idoneum esse.
Gradualis haec penetratio et insinuatio totum libri argumentum suppeditat. Videmus primis capitibus Mattheum Riccium usque ad Pekinum solum pervenire, in palatium accipi; deinde Pater Adamus - in episodiis non sine arte dramatica efficaci relatis - Europaeam scientiam veneratae et antiquissimae doctrinae Sinensi praestare et antecellere probat. Agitur hic imprimis de solis eclipsibus praedicendis. Die enim quodam, purpuratis omnibus ipsoque imperatore spectantibus, inter eclipsem Pater Adamus cum primo mandarino "speculam mathematicam conscendit; constat solum novum ab Europaeis traditum calculum tam tempori quam punctis eclipticae exacte respondisse," et antiquam Sinensem regulam una hora a vero discrepasse. Ob hanc aliasque causas Pater Adamus fidem et admirationem imperatoris meretur; vetustatis cultus labefit et frangitur; mandarini invidiosi, qui Patrem "thaumaturgum" et "magum" vocant, nihilominus illi obtemperare coguntur, nempe quocum imperator cotidie colloquatur ac familiariter utatur.
Etiam in gynaeceum, intimam palatii regionem, penetrant quodammodo Iesuitae - non ipsi, sed eunuchi, patrum vice fungentes, nobilissimas nonnullas feminas baptizant, quibus nomina nova imponuntur, qualia sunt Agatha, Theodora. Hae maritis novam fidem exponunt; integrae aulicae familiae baptizantur.
Ultimis tandem libri capitibus ipse imperator Patri Adamo ansam praebet, ut quid de numine divino censeat, exponat. Haec colloquia verbotenus referuntur, quibus in ipso umbilico Sinensis imperii doctrina Christiana enucleatur. Dubitat imperator, titubat. In hoc rerum discrimine - ac libri catastrophe - subito corripitur imperator ignoto morbo, paucis diebus emoritur.
Capitulo extremo narrantur funeralia singulique ritus et caerimonia - haec est libri quasi peroratio - sed ultimis libri paginis lector sentit narratorem non iam intueri solum, sed plene participare vitam et cultum Sinensem. Sane orbis cultusque ille artissime clausus, in quem Pater Adamus tot laboribus penetraverat, in Patrem ipsum quoque penetrasse videtur, qui quodammodo Sinensis factus est.
Locutus sum de duabus rebus - Latinitate libri et Sinensis imperii clausura - non omnino diversis, ut credo. Nam usus Latinitatis humanisticae et quasi universalis, ad Sinas hominibus Europaeis interpretandas - opera haec interpretativa, ut ita dicam, ad illam Sinarum penetrationem, qua tot animi mentisque muri fracti sunt ac traiecti, quodammodo attinent.
Patres enim missionis Pekinensis imprimis interpretum munere sunt functi. Libros Sinice exaraverunt, quibus philosophia et theologia et naturalis scientia occidentalis Sinensibus exponeretur; libros Latinos itidem ediderunt, quibus mores cultusque Sinensis primum Europaeis aperiretur. Duas linguas ad hoc propositum aptas existimaverunt: linguam Latinam humanisticam et linguam Sinensem mandarinicam. Quarum utraque a vulgo ignorabatur, et propter antiquitatem immutabilis videbatur. Porro ambae linguae ea universalitate praeditae esse credebantur, ut iis adhibitis liceret manifestam reddere similitudinem fundamentalem, quae inter Europaeos et Sinenses lateret.
Quos Sinice Patres Riccius et Schall scripserunt, libri classici inter Sinas facti sunt, diuque in magna veneratione habiti; quos Latine scripserunt, merentur saltem ut a nobis adhuc legantur.
