De Adami Schall Historica Narratione: Quo Modo Sinae Sint Latinae Factae

II. De Latinitate Narrationis

Habetis libri quasi conspectum. Nunc ostendere conabor quam efficaciter Adamus Schall Latinitatem classicam una cum cultu humano antiquo ad imperium moresque Sinenses describendos adhibuerit.

Cum equidem in hunc librum primum in bibliotheca quadam incidi, ea causa imprimis gavisus sum, quod putabam me res verbaque insolita atque exotica in eo offensurum. Hac spe statim deceptus sum. Nam est narratio quasi decolor; id quod ex Romanticismi tempestate "colorem localem" vocamus, huic relationi omnino deest. Vix ullum vocabulum offenderes quod non sit purae et antiquae Latinitatis; usurpantur plerumque vocabula antiqua ac res Romanae, ad homines moresque Sinenses depingendos.

Attamen non omnes Iesuitae a nominibus exoticis novatisve abhoruisse videntur; videatis N. Golvers, "The Latin Treatises of F. Verbiest, S. J., on European Astronomy in China: Some Linguistic Considerations," in commentariis quibus nomen Humanistica Lovaniensia 44 (1995): 322-346. Porro confitendum est vocabula exotica aliquot etiam in Adami Schall Narratione hic illic inveniri, praesertim ultimis capitibus; plerumque tamen vitantur.

Ita verba quae ad rem publicam Romanam pertinent, Sinensi rei publicae adhibentur. Mandarinos illos Pater Adamus "magistratus" vocat; supremum imperatoris consilium est "senatus"; immensam regiam illam, quae postea "urbem imperialem" audit, Pater Adamus "palatium" simpliciter nominat. Porro extra moenia Pekinensia sunt "suburbia"; ludus nescio qualis Sinensis "latrunculi" nuncupatur;

Ab Accio Watanabeo certiores facti iam opinari audemus ludum verisimiliter esse eundem qui nunc "Igo" appelletur.

deinde ecclesia Christiana, quam patres in ipsa urbe imperiali exstruxerant, "templum" vocatur, secundum morem humanisticum; et aedes sacrae Sinensium non "pagodae" sed "delubra" sunt. Ita libri auctor efficit, data opera ut credo, ut imperium Sinense quodammodo Romano imperio nobis simile videatur. Hac in re non sine momento est usus vocabuli quod "barbarus" est - Pater Adamus numquam ipsos Sinenses "barbaros" vocat, saepe eorum finitimos.

Quare scriptor verba peregrina effugit, resque Romanas beneque notas adhibet, quoad potest, ad cultum Sinensem exponendum? Hoc interrogatum mihi consideranti duo succurrunt responsa; agitur primum de humanismo, ut ita dicam, deinde de theologia.

Hoc cum primis inter humanisticam et modernam eruditionem interest, quod nos quidem in unaquaque gente et aetate, cui noscendae studeamus, unicum proprium peculiare quaerimus; humanistae quidem, idest temporis Renascentialis eruditi, ad universalitatem quandam tendebant, idque solum iis scitu memoratuque dignum videbatur, quod genus humanum universe et generaliter attingeret. Porro ad facta gestaque humana generaliter exprimenda, humanistis impromptu erat mire idoneum instrumentum, scilicet sermo Latinus, quippe qui non unius patriae proprius esset, non unius aetatis, sed universalis et aeternus.

Altera causa ex rixis ecclesiasticis exoritur. Saeviebat eodem fere tempore, quo liber editus est, rixa theologica "de caerimoniis Sinensibus" dicta.

Querelle illa des cérémonies chinoises paucis narratur apud Vissière (ann. 3), pp. 22-33, amplius apud Pinot (ann. 3), passim. Inspiciatis quoque textuum historicorum delectum, a René Etiemble editum, Les Jésuites en Chine: la querelle des rites, 1552-1773 (Parisiis, apud Juliard, 1966).

Ceteri in Sinis operantes missionarii, una cum Iansenistis illis Gallicis,

Inter Iansenistas primus Blasius Pascalius, celeberrimus auctor, Iesuiticam inter Sinenses politicam insectatus est in divulgatissimo libro Lettres écrites à un provincial (Parisiis, 1657; saepe redimpr.), qui liber Latinus factus est a Petro Nicolio, cooperante ipso Pascalio, Ludovici Montalti Litterae Provinciales de Morali et Politica Iesuitarum Disciplina (Coloniae Agrippinae [falso pro Parisiis], 1658). Ceterum vel amplissima eiusmodi in Iesuitas accusatio est Antonii Arnaldii, Iansenistarum quasi primipili, Histoire des différends entre les missionaires jésuites d'une part et ceux des ordres de saint Dominique et de saint François de l'autre (Amstelodami ?, 1692).

Iesuitas accusant quod ritus paganos et idololatriam inter proselytas eorum patiantur; Iesuitae respondent cultum maiorum apud Sinenses doctrinamque Confucianam non esse idololatriam, sed venerabilem quandam philosophiam, cui desit tantummodo Christianae revelationis plenitudo. Quam ob rem Iesuitarum interest efficere ut mores cultusque Sinensis non insolitus, non exoticus, sed potius Europaeo similis videatur. Ad hunc finem spectat usus illius quasi universalis Latinitatis humanisticae.