*PTWXOLOGI/A
Personae
Ir.
Quam ego huc novam avem video advolare? Agnosco faciem, sed vestis non convenit. Aut
ego prorsus hallucinor, aut hic est Misoponus. Audendum est: compellabo hominem,
quamlibet pannosus. Salve, Misopone.
Mi.
Iridem video.
Ir.
Salve, Misopone.
Mi.
Tace, inquam.
Ir.
Quid? an salvere non vis?
Mi.
Non, isto quidem nomine.
Ir.
Quid accidit? an non es idem, qui fueras? An cum veste mutatur et nomen?
Mi.
Non; sed vetus receptum est.
Ir.
Quis tum eras?
Mi.
Apitius.
Ir.
Ne te pudeat veteris sodalis, si quid melioris obtigit fortunae: non diu est, quod eras
ordinis nostri.
Mi.
Concede huc sodes, et audies rem omnem. Non pudet ordinis vestri, sed pudet primi ordinis.
Ir.
Quem ordinem narras? Franciscanorum?
Mi.
Nequaquam, o bone, sed decoctorum.
Ir.
Nae tu istius ordinis sodales habes quam plurimos.
Mi.
Eram re lauta; prodegi strenue; ubi res defecit, nullus agnoscebat Apitium. Profugi
pudore, verti me ad vestrum collegium: hoc malui, quam fodere.
Ir.
Sapuisti. Sed unde subito novus nitor corporis? Nam de veste mutata non perinde miror.
Mi.
Quam ob rem?
Ir.
Quia Dea Laverna multos subito ditat.
Mi.
An suspicaris, me furto parasse rem?
Ir.
Hoc fortassis ignavius. Rapina igitur.
Mi.
Non, per vestram Peniam, neque furto, neque rapina. Sed de nitore corporis prius
expediam, quod tibi videtur mirabilius.
Ir.
Nam apud nos eras totus ulcerosus.
Mi.
Nimirum sum usus amicissimo medico.
Ir.
Quonam?
Mi.
Non alio quam me ipso, nisi si quem arbitraris mihi me ipso amiciorem.
Ir.
Atqui nesciebam, te callere rem medicam antehac.
Mi.
Totum illum ornatum ipse pigmentis affixeram, thure, sulphure, resina, visco, linteis,
cruore. Ubi visum est, quod affixeram, detraxi.
Ir.
O impostorem! nihil te videbatur miserabilius. Poteras in tragoedia sustinere personam Iob.
Mi.
Sic tum ferebat egestas; quanquam fortuna nonnunquam et cutem mutare solet.
Ir.
Dic igitur de fortuna. Repertus est thesaurus aliquis?
Mi.
Non; sed repertus est quaestus vestro paulo commodior.
Ir.
Qui potuisti facere quaestum, quum non suppeteret sors?
Mi.
Artem quaevis terra alit.
Ir.
Intelligo. Dicis artem incidendi loculos.
Mi.
Bona verba. Dico artem alcumisticam.
Ir.
Vix quindecim dies sunt, quod nos reliquisti, et artem assequutus es, quam alii vix
multis annis perdiscunt?
Mi.
Nactus sum viam compendiariam.
Ir.
Quam, obsecro?
Mi.
Ars vestra conflaverat mihi quatuor ferme aureos; bona quadam fortuna incidi in veterem
congerronem, qui nihilo felicius rem administrarat quam ego. Compotabamus: coepit, ut
fit, narrare suas fortunas: paciscor hac lege, ut ille biberet immunis, mihi
communicaret artem. Communicavit bona fide: ea nunc vectigal est mihi.
Ir.
Non licet discere?
Mi.
Tibi vel gratis impartiam ob pristinum sodalitium. Scis nusquam non inveniri plurimos
huius artis avidissimos.
Ir.
Audivi, et credo.
Mi.
In horum familiaritatem quacunque occasione memet insinuo; iacto artem. Ubi sensero
larum hiantem, escam paro.
Ir.
Quo pacto?
Mi.
Ultro eos moneo, ne temere credant eius artis professoribus. Nam plerosque esse
impostores, id agentes praestigiis suis, ut exhauriant loculos incautorum.
Ir.
Istuc prooemii parum accommodum tuo negotio.
Mi.
Imo illud etiam addo, ne quid mihi ipsi credant, ni rem certam oculis ac manibus deprehenderint.
Ir.
Miram artis fiduciam mihi narras.
Mi.
Iubeo illos adesse, dum peragitur metamorphosis: iubeo attentos esse: quoque minus
dubitent, iubeo ut ipsi manibus rem omnem peragant, me procul spectante nec digitum
admovente: liquefactam materiam iubeo ut purgent ipsi, aut aurifici purgandam deferant:
praedico quantum argenti aurive sit eliquandum: denique quod eliquatum est, iubeo ut
pluribus aurificibus deferant ad Lydium lapidem explorandum. Reperiunt pondus
praedictum, reperiunt purgatissimum aurum aut argentum: nihil enim refert, nisi quod
minore periculo mihi quidem res tentatur in argento.
Ir.
Proinde nihil habet ars tua fuci.
Mi.
Imo merus fucus est.
Ir.
Nondum video praestigium.
Mi.
Faxo ut videas. Primum paciscor de mercede; eam nolo mihi numerari, nisi prius edito
artis experimento. Trado illis pulvisculum, quasi huius vi conficiatur totum negotium.
Rationem conficiendi pulveris non communico, nisi magna mercede redemerint. Exigo
iusiurandum, ne proferant arcanum artis intra sex menses cuiquam mortalium aut immortalium.
Ir.
Nondum audio fucum.
Mi.
Fucus omnis est in uno carbone in hoc parato. Excavo carbonem; in eum insero
liquefactum argentum, quantum praedico reddendum: post infusum pulverem sic instruo vas,
ut non solum inferne et a lateribus cingatur prunis, verum etiam superne: persuadeo, hoc
esse artis. Inter carbones, qui superne imponuntur, unum admisceo, qui tegit argentum
aut aurum. Id vi caloris liquefactum defluit in reliquam materiam, quae liquescit, puta
stannum, aut aes: repurgatione facta invenitur quod admixtum est.
Ir.
Ars expedita: sed quomodo fallis, si alter rem agat suis manibus?
Mi.
Quum is me praescribente perfecit omnia, priusquam moveatur vas alcumisticum, accedo
tandem, et circumspicio, ne quid forte sit omissum. Aio mihi videri superne deesse unum
atque alterum carbonem: clam appono meum; fingo, me eum tollere ex acervo reliquorum, at
illic ante sic positum, ut nulli possit agnosci, et illum fallere, tollo.
Ir.
Ceterum quum illis absque te periculum facientibus non succedit, quid adfers?
Mi.
Mihi nihil est periculi, iam numerata pecunia. Aliquid comminiscor, aut ollam fuisse
insinceram, aut carbones vitiosos, aut ignem parum scite temperatum. Denique pars est
artis, quam profiteor, non diu haerere in eodem loco.
Ir.
An tantus est proventus istius artis, ut te possit alere?
Mi.
Et quidem splendide: posthac tu quoque, si sapis, relinques istam miseriam, et nostro
accedes ordini.
Ir.
Imo citius illud agam, ut te revocem in nostrum ordinem.
Mi.
Ut volens repetam, quod semel effugi, ac deseram bonum, quod inveni?
Ir.
Habet hoc nostra professio, dulcescit assuetudine. Proinde quum multi sint, qui
deficiant ab instituto Francisci aut Benedicti; quem unquam vidisti, qui diutius
versatus in ordine nostro defecerit? Nam tam paucis mensibus vix gustare poteras, quid
esset mendicitas.
Mi.
Is gustus me docuit, esse rem omnium miserrimam.
Ir.
Cur igitur nemo deficit?
Mi.
Fortasse quia natura miseri sunt.
Ir.
Ego hanc miseriam ne cum regum quidem fortuna commutarim. Nihil enim regno similius,
quam mendicitas.
Mi.
Quid ego audio? nihil nivi similius, quam carbo
Ir.
Dic mihi, qua re potissimum beati sunt reges?
Mi.
Quia faciunt, quod animo collubitum est.
Ir.
Ista libertas, qua nihil suavius, nemini regum magis adest, quam nobis. Nec dubito,
quin multi reges sint, qui nobis invideant. Sive bellum est, sive pax, nos tuto vivimus:
non describimur ad militiam, non vocamur ad munia publica, non censemur: quum populus
expilatur exactionibus, nullus inquirit in vitam nostram: si quid admissum est etiam
atrocius, quis dignetur in ius vocare mendicum? Etiam si pulsamus hominem, pudet pugnare
cum mendico. Regibus nec in pace nec in bello licet suaviter agere; et quo maiores sunt,
hoc plures metuunt. Nos, veluti deo sacros, etiam religione quadam metuit vulgus offendere.
Mi.
Sed interim sordescitis in pannis et casulis.
Ir.
Quid ista faciunt ad veram felicitatem? Extra hominem sunt, quae narras. His pannis
debemus nostram felicitatem.
Mi.
At vereor ne vobis brevi peritura sit felicitatis ipsius bona pars.
Ir.
Qui sic?
Mi.
Quia iam hoc mussant civitates, ne mendicis liberum sit quo libet evagari, sed
unaquaeque civitas suos alat mendicos, et in his qui valent, adigantur ad laborem.
Ir.
Cur hoc moliuntur?
Mi.
Quia comperiunt, ingentia facinora sub mendicitatis praetextu perpetrari; deinde non
minimam perniciem ex vestro ordine nasci.
Ir.
Istiusmodi fabulas frequenter audivi. Id fiet ad Calendas Graecas.
Mi.
Fortasse citius, quam velles.
