|
Si quis forte vestrum est, Auditores, cui admirabile videatur, quod cum ceteri ordinis mei homines in orationis fere alicuius aut poëmatis explicatione versari soleant, eos sibi libros, quibus abditarum retrusarumque rerum ex uberrimis illis hausta Philosophiae fontibus tractatio continetur, interpretandi quidem caussa vix esse attingendos putent; ego contra et altero abhinc anno quinque Ciceronis libros, quibus de summo bono in contrarias partes copiosissime disputatur, explicaverim, et hoc tempore Tusculanas mihi potissimum disputationes, in quibus huius anni curriculum conficerem, elegerim: is, si mei consilii atque instituti caussam rationemque cognoverit, simul et id, quod facio, probabit, et me, si aliter fecissem, iustam doctorum et intelligentium reprehensionem nullo pacto effugere potuisse existimabit. Ego enim, Auditores, semper in ea fui sententia, praeclaram illam minime communium contritarumque rerum scientiam, quam Philosophi et tenere se et aliis tradere profiterentur, ita esse cum
[ 137 ]
facultate ornate copioseque dicendi coniunctam atque copulatam; ut eas qui distrahere ac divellere conarentur, et vel rerum cognitionem sine ullo factae ac politae orationis instrumento consectari se dicerent, vel verborum flosculis contenti ne adspirarent quidem ad reconditos sapientiae fructus, pessime utrosque tum suis tum alienis studiis consulere, et exitiale quasi corporis et animi dissidium inducere arbitrarer. Igitur et ab ipso aetatis meae principio ita studiorum meorum rationem comparavi, ut exornandae orationis curam cum rerum investigatione coniungerem; et postea omnibus, qui se in disciplinam mihi dederunt, auctor fui, ut eandem illam viam, quam praesertim praestantissimorum omnis memoriae hominum signatam atque impressam vestigiis viderent, ipsi quoque toto pectore omnique animi contentione sequerentur. Animadverteram enim, et eos, quorum omnis in concinnitate vocum et in verbis tanquam ad normam dirigendis, quadrandis, componendis consumeretur industria, ab iis, quibus cor, ut aiunt, saperet, ut leves futilesque contemni; et eos, qui se ita penitus rerum indagationi tradidissent, ut de comparanda lautae orationis supellectile non laborassent,| Imo laborarent. Matthiae. |
quasi agrestes ac barbaros quosdam ab omnibus elegantiorum hominum coetibus repudiari. Ergo simul atque mihi publice munus illud adsignatum est, ut iter vobis ad ea studia praeirem, quibus exculti reipub. aliquando usum aliquem afferre possetis: statim id consilium cepi, ut alternis annis modo Ciceronis orationes, modo eiusdem ad Philosophiam pertinentes libros interpretarer. Itaque primus, ut meministis, annus in aliquot Verrinae accusationis librorum explicatione consumptus est. Secundo dissidentes veterum de summo bono sententias quinque libris expositas accurate persecuti sumus. Tertium Catilinariae sibi orationes vindicarunt. Hoc autem quarto, quem nunc felicibus ingredimur auspiciis, quas vobis, Auditores, quam exquisitas quamque praeclaras avidarum doctrinae mentium epulas apparavi! Decrevi enim animos vestros ipsa sui cognitione pascere, eorumque vim ab omnibus rebus externis avocatam, totam in se ipsam colligere, et ad naturae suae contemplationem traducere, vos denique ipsos vobis ostendere, et illam divinae aurae particulam, quae in nobis omnibus latet, considerandam cognoscendamque proponere. Excutiendae nobis erunt omnes veterum Philosophorum bibliothecae: perlustranda omnis antiquitas:
[ 138 ]
replicanda omnium veterum historiarum monumentorumque memoria: ut sciamus, quid homines sapientissimi de humanis animis senserint, quibus rationibus et argumentis adducti divinos esse eos et interitus expertes, cum sibi tum aliis persuaserint: exagitanda et coarguenda eorum caecitas, amentia, immanitas, qui alia in opinione fuerint: confirmandus ac muniendus animus adversus mortis metum: proferenda exempla eorum, qui mortem partim adventantem despicatui habuerint ac pro nihilo putaverint, partim etiam cunctantem cupide accersierint. Stulte illi quidem: sed tamen ut aperte ostenderent, se nullo modo de animorum immortalitate dubitare: ut corporeis| Cf. adn. ad pag. 21. R. Fr. |
vinculis exuti ac liberi, in illas sedes, in quibus puros a scelerum contagione animos post obitum versari acceperant, evolarent. O praeclaram disputationem et vestro omnium concursu, studio, attentione| Vid. adn. ad pag. 320. R. Fr. |
dignissimam! Etenim si vere scripsit Aristoteles, magis expetendam esse quantulamcunque praestantium rerum et remotarum a captu vulgi cognitionem et intelligentiam, quam communium et pervagatarum quamlibet exquisitam tractationem: quis est, qui non videat, quantulamcunque cognitionem animi, quo nihil est divinae naturae propius aut similius, quamlibet accuratae aliarum rerum cognitioni multis esse partibus anteponendam? Et si nemo est, quem non vel nitido concepta speculo vel periti artificis expressa manu corporis sui figura delectet: quanto iucundius quantoque suavius esse debet, expressam doctissimorum hominum ingeniis animi sui quasi quandam imaginem contueri? Quid illud? quanti tandem faciendum putatis, quod cum vitam nihil magis conturbet quam mortis metus, eas nos rationes, quibus ille pellatur, allaturos esse profitemur? Non sine magnis haec meis laboribus, sudoribus, vigiliis fient; sed mihi cum rerum ipsarum pulcritudo, tum flagrantissima cupiditas studia vestra modis omnibus adiuvandi, omnem laborem non modo facilem ac tolerabilem, verum etiam dulcem iucundumque reddit. Alios vulgaria atque obsoleta delectent: vos mecum, Auditores, ad haec recondita et abstrusa contendite. Illos humilia, nos sublimia; illos proelivia, nos ardua; illos in promptu posita, nos a vulgarium oculis remota delectent; illos deterreat et exanimet difficultas, nos exacuat et exstimulet; illos frangat ac debilitet, nos confirmet ac reficiat labor; illi nihil sibi proponant, quod non quilibet unus e multis consequi possit, nos quidquid ignavi vel sperare audeant, nostro indignum studio esse ducamus. Sed quoniam nonnulli reperiuntur, qui, quod vel erroris caligine occaecati, haec Philosophiae cum eloquentia coniunctio quam sit fructuosa, non vident; vel invidiae veneno suffusi, ad quae aspirare ipsi non queunt, ea praestare alios indignantur; vel denique quod, si omnia aliorum consilia atque iustituta reprehendant, ita se
[ 139 ]
demum sibi aliquam iudicii famam confecturos esse confidunt: qua in re nobis laus ac commendatio debetur, ea in ipsa reprehendere nos atque accusare non verentur: clamantque regendos esse professionum fines, suisque quamque limitibus ac terminis coërcendam: neque patiendum, ut aut Philosophi quae sunt eloquentium usurpent, aut diserti philosophica| Vid. adn. pag. 60. R. Fr. |
attingant: eiusque rei rationes quasdam afferunt, non admodum validas illas quidem, sed quae tamen aliquem minus peritum in fraudem inducere posse videantur: statui hodierno die, Auditores, vobis disceptatoribus atque arbitris, adversus eos disserere, et quidem ea lege disserere, ut, nisi eos, non dicam ego, sed ipsa Philosophia eloquentiae armis instructa fregerit atque abiecerit, caussam nullam dicam, quin illi praeclare sentire, nos desipere; illi considerate ac sapienter loqui, nos vaticinari atque insanire; illi studiis adolescentum optime consulere, nos iisdem vehementissime officere iudicemur. Intelligitis autem, esse mihi cum duplici hominum genere negotium: quorum alii levem et ineruditam loquacitatem, alii inornatam et indisertam Philosophiam colunt. Adversus quos utrosque dum dissero, peto a vobis per eas ipsas artes, de quibus dicere institui, quarum utramque vobis maximopere cordi esse novi, ut studium meum attentione vestra excitetis, attentionem silentio indicetis. Primum autem congrediamur cum delicatis istis et mollibus, quos perinde ac parvos puerulos severa et torva quodam modo Philosophiae facies ita deterret, ut ad eam propius accedere non audeant. Efficiemus enim de duobus alterum: ut aut fusi ac fugati, molesti nobis esse desinant, aut, quod malim, confirmati ac bene sperare iussi, socios se nobis honestissimi laboris adiungant. Vos igitur alloquor, quicumque vocum illecebris tamquam aliqua dulcedine cantuum capti, ad eas, tanquam ad Sirenios scopulos, adhaerescendum putatis. Ecquid intelligitis, omnem orationem ex rebus constare et ex verbis; rerum autem copiam et ubertatem non aliunde quam a Philosophis peti posse; iccircoque esse Philosophiae cognitionem eloquenti futuro necessariam? Non enim ut lusciniis canendi, sic hominibus loquendi facultatem oblectationis caussa natura concessit; nec tantum munus suum tamque praeclarum ad aures modo demulcendas voluit adhiberi: sed cum eos ita fabricata esset, ut eis rationis societatem cum Diis immortalibus intercedere voluisset, aptosque eos fecisset ad rerum praestantissimarum cognitionem adhibito studio consequendam: instrumentum etiam largita est, quo de illis rebus inter se disserere easque alii cum aliis communicare possent. Placet autem hoc loco huius disputationis principia paullo altius repetere, et ex ipsis Philosophorum libris caussae nostrae firmamenta desumere, atque istis Philosophiae contemptoribus earum rerum, quas contemnunt,
[ 140 ]
specimen aliquod exhibere. Interiectum quodam modo et intermedium est hominum genus inter animantes consilii expertes et inter purissimas illas mentes ab omni corporis societate secretas: ita ut illis quidem superius perfectiusque sit, his autem inferius minusque perfectum. Nam illae quidem sensibus tantum degentes, nulla prorsus ratione ad intelligentiam et cognitionem progredi queunt; hae vero sine ullo sensuum adminiculo ac ministerio, simplicissimis notionibus, quaecunque ipsis ad intelligendum obiecta sunt, apprehendunt. Homines autem possunt illi quidem ad rerum intelligentiam provehi, eoque sunt mutis animantibus superiores: sed quoniam immortalis ipsorum et simplex et caelestis animus mortalis et concreti et terrestris domicilio corporis hebetatur, eo fit, ut ad cognitionem et scientiam sine sensuum ministerio pervenire non possit. Itaque recte Plato mentis internuncios quasique satellites sensus nominavit, eosdemque duces ad veritatem esse dixit. Eius autem auditor Aristoteles pronunciavit, nihil intelligi, nisi prius aliquid sensu perceptum fuisset, quod quasi viam stravisset ad illud intelligendum. Idemque alio loco statuit, si cui sensum aliquem a primo ortu natura denegaverit, eidem necessario aliquam esse scientiam defuturam. Cum autem duobus tanquam itineribus ad scientiam pervenire liceat: quod alia reperimus ipsi per nos quasique parimus, alia vero ab aliis accipimus; quorum illam inventionem, hane disciplinam vocant: necesse erat, ad earum utramque sensum aliquem accommodari. Sed cum ceteri ad eam rem minus apti forent, oculorum quidem sensus ad rerum praestantissimarum indagationem, aurium vero ad earundem, cum ab alio traderentur, perceptionem ab ipsa natura constitutus est. Instrumentum autem communicandarum participandarumque animi notionum eadem natura orationem esse voluit: cumque ceteris animantibus sonos modo quosdam dedisset, quibus voluptatem, dolorem, desideria naturae, affectus denique indicarent; distinctam hominibus articulatamque tribuit vocem, unde eos Homerus me/ropas nominavit: quam cum ipsi arbitratu suo flexissent atque variassent, quasique compacto statuissent, quam cuique voci vim esse vellent, tum eo instrumento ad ea, quae animo concepissent, patefacienda uterentur. Sic fit, ut res quidem ipsae singulares percipiantur sensibus: qua ex perceptione
[ 141 ]
existunt in animis rerum universarum notiones: ad eas vero evolvendas et in medium proferendas adhiberi debeat oratio: cuius usus cum ad eos tantum qui eodem tempore iisdemque in locis viverent pertineret, hoc amplius machinata est hominum solertia litteras, quae, ut voces notionum, sic hae vocum ipsarum essent notae, efficerentque, ut et absentes cum absentibus, et ii, qui multis ante saeculis floruissent, cum omni posteritate quasi colloqui possent. Ex hisce liquido constare arbitror id, quod in huius sermonis ingressione posueram: orationem non oblectandarum aurium caussa nobis esse a natura tributam; sed ut animus, cum se rerum cognitione saturasset, haberet, quo modo alios ad earum communicationem vocare posset. Quo modo autem poterunt aut quidquam communicare cum aliis, qui nihil ipsi nisi loqui didicerint; aut quidquam egregium discere, nisi qui Philosophorum monumenta contriverint? Etenim qui sunt tandem scriptores illi, qui distincte ordinateque dicendi praecepta tradunt? Philosophi. Qui rerum admirabilium, quae in terris mundoque fiunt, caussas aperiunt? Philosophi. Qui herbarum, qui stirpium, qui animantium ortus, progressus, naturas, vires, utilitates prosequuntur? Philosophi. Qui de officio, qui de virtute, qui de ratione instituendae vitae, qui de moderandis affectibus disputant? Philosophi. A Philosophis omnis doctrina liberalis, a Philosophis omnis historia, a Philosophis omnis artium varietas sumi potest: ab his oratores, ab his imperatores, ab his rerum publicarum rectores exstiterunt: neque quisquam unquam aut in dicendo aut in rebus gerendis excelluit, qui non prius in Philosophorum officina politus ac limatus fuisset. Ac mihi quidem saepenumero permirum videri solet, reperiri nonnullos usque eo excordes, ut oratoris munus ab homine Philosophiae ignaro sustineri posse credant. Nam cum illi ipsi fateantur, tria esse, quae orator dicendo efficere debeat, ut fidem faciat iis, qui audiunt; ut eos suavitate perfundat; et ut eorum animos aptis et accommodatis ad obtinendum id quod vult affectibus concitet: nullum est horum, quod mihi sine Philosophiae auxilio perfici posse videatur. An vero faciendae fidei erit idoneus, qui non illos a Philosophis propositos fontes animo et memoria contineat, ex quibus ad omnem disputationem incredibilis argumentorum copia emanat? Ratiocinationes autem contexere, et id, quod probandum susceperis, acute circumscripta conclusione conficere, tum ea, quae ab adversariis allata sint, subtiliter dissolvere, quorum tandem est nisi Philosophorum? Neque vero video, quo modo delectare, nisi forte pueros aut homines
[ 142 ]
puerorum simillimos, queat inanis et nullo librata sententiarum pondere oratio. Quid ita? nempe quod, ut praeclare docet Aristoteles, is demum motus efficit voluptatem, qui perducit id, quod movetur, ad statum naturae ipsius accommodatum et congruentem. Itaque corpora cum aut exinanita sunt aut redundant, tum perceptione cibi ac potionis, tum depulsione et eiectione superfluentium rerum laetantur; et in animis idem usu venire credendum est. Quid est autem, quod natura duce concupiscat animus, ad quod feratur, cuius perpetua quasi fame sitique teneatur? Doctrina nimirum atque cognitio: hic illi cibus, hic pastus proprius ac naturalis est: eo alitur ac reficitur, eo saturatur ac gliscit. Ergo illi tantum concionis animos insatiabili oblectatione devinciunt, quorum omnis sermo cum urbanitatis sale perspersus est, tum distinctus et illuminatus doctrinae notis, quorum ex ore, tanquam ex perenni quodam fonte, nunquam intermittente, nusquam insistente fluxu, novarum usque et admirabilium rerum copia incredibilis profluit: ii demum modo clamores faciunt, modo auditores admiratione percussos silere et uno in obtutu defixos haerere cogunt. Illud vero, quod in oratoris officio tertium ponitur, concutere audientes omni genere affectuum, eorumque pertractare intimos sensus, et quocumque collibuit flectere, quis unquam nisi Philosophia munitus consequetur? An vero vel accendere vel restinguere iracundiam, vel incutere vel excutere timorem, vel conflare invidiam vel levare, vel ad misericordiam adducere vel a misericordia abducere audientes, et eos quasi gubernaculo quodam linguae impellere arbitratu suo poterit is, qui non horum omnium affectuum caussas rationesque pernoverit? Sed increbuit sermo quidam hominum imperitorum, qui ita dictitant, ut ne inspiciantur quidem Philosophorum libri, satis magnam tamen earum omnium rerum uberemque notitiam ex ipsis Rhetorum scriptis posse desumi. Quod si ita est, quid, quaeso, commovit veteres illos, qui dicendi laude ceteris antecelluisse perhibentur, ut tantam curam tantumque studium in audiendis Philosophis et in perscrutandis penitusque cognoscendis eorum praeceptis consumerent? Quid Periclem illum, cuius in labris persuadendi Deam sessitavisse dictum est,| Cf. Cic. Brut. 15. § . 59. Quinctilian. X. 1. § . 82. Fr. |
quem fulgurare, quem tonare, quem permiscere Graeciam Comici veteres tradiderunt;| Vid. adn. pag. 244. R. Fr. |
quid igitur
[ 143 ]
illum impulit, ut Anaxagorae se Physico erudiendum daret, cumque assectaretur, si ad illam, ad quam adspirabat, eloquentiae laudem nihil in illius doctrina intellexerat esse momenti? Quid Demosthenem; quid M. Tullium commemorem? tantam in utroque dicendi copiam fuisse censemus, nisi ille Platonem, hic Philonem, Diodotum, Posidonium aliosque permultos nobiles Philosophos studiose ac diligenter audisset? Qui si ea, quae ab illis accipiebant, a dicendi magistris accipere potuissent, non ab alienis illa mutuari et corrogare potius, quam domo et a suis petere maluissent. At queruntur, asperam quodam modo et salebrosam esse Philosophiam, inamoenumque illius studium, quodque nulla dulcitudine aut allicere aut allectos detinere animos possit. O molles ac voluptarios homines! Vos igitur in tanta rerum praestantia ac dignitate etiam delicias quaeritis? et quo vobis itinere ad sapientiam aditus patet, suscipere illud abnuitis, nisi viam videatis tum mollissimam et planissimam, tum rosis et violis constratam, quamque viridantes omni ex parte opacent patularum arborum comae? At etiam si perpetuo per Athonis et Caucasi nives, si per ferventes Libyae arenas gradiendum foret, tamen, si viri essetis, omnem laborem omnemque difficultatem contemneretis. Sed non patiar vos diutius in errore versari. Scitote enim, hoc studium, quod vos asperum et inamoenum putatis, ita esse dulce itaque iucundum, ut nihil suavius aut iucundius, ne votis quidem conceptis, expeti possit. Cui rei vel illud argumento sit, quod, qui se illi semel penitus tradiderunt, ii postea neque rei familiaris cura, neque honorum cupiditate, neque corporearum voluptatum blandimentis ab eo evocari queunt. Possem hoc loco evagari latius, et id, quod dixi, tum repetitis e vetere memoria tum vivis ac spirantibus exemplis confirmare, nisi me temporis ratio brevem esse admoneret. Nunc igitur, quam poterimus
[ 144 ]
brevissime, eorum refutemus errorem, qui se ita Philosophiae studio contentos esse alunt, ut omnium orationis cultum penitus negligant. Quorum non unum genus est. Quidam enim nihil aliud dicunt, nisi verborum elegantiam Philosopho minime necessariam esse. Quidam etiam indecoram esse contendunt. Sunt qui, cum eam non indecoram esse fateantur, fieri tamen negant posse, ut unus idemque in utroque excellat; et tum rerum scientia polleat, tum dicendi facultate praestet: iccircoque nolle se in sequendo eo, quod assequi nunquam possint, operam perdere. Cum primis illis non multum nobis negotii est. Nam ne nos quidem dicimus ita necessariam esse Philosopho eloquentiam, ut, ea si careat, nomen suum tueri ac retinere non possit. Sed profecto sordida hominum planeque misera vita sit, si studia nostra necessitate tantum, non etiam commoditate et ornatu dirigantur. Casis contectis stramine et angustis tuguriis ac gurgustiis, opertis etiam plaustris, ut Scythae, aut, ut Cynici, doliis caeli defendere iniurias possumus: idque ad necessitatem satis est. Num iccirco aedificandi artem repudiemus? In vestitu cultuque corporis si nihil spectemus aliud, nisi ut imbres, ut nives, ut ventos, ut solem, ut frigus arceamus; satis fuerit vel pellibus animalium corpus amicire: an quisquam propterea honestior civilem ea in re consuetudinem negligit? Sic et in hoc genere studiorum non in iis modo, quibus nullo modo carere, verum etiam in iis, quibus satis commode carere non possumus, elaborandum: neque tantum necessitas, verum etiam dignitas et pulcritudo spectanda est: praecipue cum omnibus propemodum in rebus decorem et elegantiam cum summa utilitate natura ipsa copularit. Hos igitur sine ulla contumelia dimittamus: tantum moneamus, ut, si in omnibus vitae partibus ornatus rationem habendam esse ducunt, in studiis quoque eam omittendam non esse fateantur. Isti nobis acrius insectandi sunt vehementiusque repellendi, qui dedita opera barbariem in loquendo diligunt, et non aliter se Philosophos visum iri putant, quam si dictione inquinatissima utantur, et, ut sues in luto ac coeno, sic ipsi in orationis sordibus volutentur. Antiquis temporibus quoddam stultorum genus fuisse proditum est, qui paedore ac squalore horridi,
[ 145 ]
pannis obsiti, semper illoti, semper intonsi, semper impexi, illo ipso incultu ac neglectu corporis Philosophorum nomen in vulgus assequebantur. Non valde dissimilis est eorum amentia, qui orationem nullo studio excultam, nulla diligentia expolitam, nullo artificio elaboratam, Philosophiae professoribus convenire aiunt. Atque illi tamen eo tolerabiliores, quod corporis colendi curam multi, ornandae orationis studium nemo olim, qui aliquo inter Philosophos loco haberetur, neglexit. Nisi forte quis Epicurum et eos, qui ab eo sunt, obiiciat: quos ego vix in hominum, in Philosophorum quidem numero, nullo modo habendos esse censeo. Est autem operae pretium audire, quo modo hanc suam tam praeposteram tamque absurdam opinionem confirment. Gravis alicuius et severae matronae Philosophiam similem esse aiunt, quam omnis fucus dedeceat; quae nativa pulcritudine contenta, augere eam pigmentis et lenociniis non laboret: ut incultos et horrentes solitariosque lucos plus habere maiestatis ac venerationis quam nitidas et viridicatas et digestis in quincuncem arboribus consitas sylvas; sic squalentem et, ut ita dixerim, impexam nescio quo modo augustiorem et maiestatis pleniorem videri quam comptam et quasi unguentis delibutam orationem. Quibus nos ita responsum volumus: non si calamistro intortus capillus et buccae minio ac cerussa fluentes et vulsa supercilia et quaesitus arte dentium candor matronam dedecent, continuo illuviem et situm ac sordes decere. Est et suus non modo matrifamilias, verum etiam viro cultus. Et, ut reprehendendus sit, si quis quotidie radatur ad speculum, quod tamen Africanum fecisse accepimus, et facie feminibusque laevatis in publicum prodeat; sic si quis Patroclem illum imitari velit, quem cavillans Aristophanes nunquam in vita lavisse dicit, ita ut nunquam os, nunquam manus abluat, nunquam sudorem detergeat, nemo sit, qui non foedum illius adspectum et tetrum ac virulentum, qui ex eo afflabitur, odorem abominetur. Neque vero nos a Philosopho exigimus, ut verborum paritatem| Aequalitatem rectius dixeris; (similitudinem aequalitatemque verborum habes apud Cic. part. or. § . 21. Fr.) nec rotundare periodos usquam legere me memini, nec impuritatem orationis. Matthiae. — Neque impuritas, neque puritas, vix Latine de oratione dici potest. Apud Cic. significat impuritas turpe, foedum factum, flagitium. Puritas est voc. saec. aenei. cf. Cellar. Antib. pag. 131. Cur. Post. pag. 154. Nolten. pag. 1131. Recentiores scriptores habent: probitas, castitas; cf. Guentheri Latinit. rest. pag. 446. Defendit voc. puritas ex vulgari loquendi consuetudine Bergm. ad vit. Ruhnk. pag. 362. coll. Add. pag. 507. (Frustra, ut mihi quidem persuasum est. Cf. Ergänzungsbl. z. allg. Literatur - Zeit. 1825. N. 48. pag. 381. sq. Fr.) Magis Latine dici potest: oratio non pura, non casta, inquinata, et: oratio pura, casta, emendata; s. pura et incorrupta dicendi consuetudo; purum dicendi genus; incorrupta integritas sermonis, cf. Cic. Brut. 75. Kraft. — Cf. supra pag. 31. R. Fr. |
[ 146 ]
ac similitudinem aucupetur, neque ut in rotundandis periodis occupetur: neque, si agrestem esse illius et inconcinnam locutionem nolumus, effeminatam et canticorum similem volumus: neque tam ut rerum praestantiam verborum splendore illuminet, quam ut ne illam orationis impuritate contaminet, postulamus. Tu mihi, cum de rebus cognitu dignissimis dicere ingressus sis, ea verborum portenta evomas, ut, qui aderunt, non hominem loqui, sed asinum rudere existiment: et tamen ea fatuitate atque impudentia sis, ut homines polite dicendi cupidos despicias, et istud, quod tu facis, voces philosophice loqui? Nam quod in eo maiestatem quandam et quasi religionem inesse vis: vide ne potius impium sit, ut vasa Deo dicata impuris manibus, ita Philosophiam impuro sermone tractare. Enimvero, si ea demum sacra ac religiosa sunt, qua ornatu carent: removeatur aurum a templis: gemmae, signa, tabulae, donaria denique omnis generis removeantur. Sin hoc vel cogitari nefarium est: fateamur id, quod ratio quodam modo ipsa praescribit, neque opes usquam melius quam in Dei cultu, neque dicendi copiam praeclarius quam in excolenda exornandaque Philosophia collocari. Superest, ut iis satisfaciamus, qui negant Philosophiam cum eloquentia posse coniungi: necessarioque qui alteram ex animo colat, ei esse alteram deserendam: qui ad utramque animum adiecerit, ne utraque excidat, periculum esse. Qui cum haec dicunt, si de sui tantum ingenii imbecillitate loquerentur, ferendi essent: nunc, cum ex se ipsis alios metiantur, et, quod se praestare posse diffidunt, id universe ac generatim fieri non posse pronuncient, in eo quam vehementer errent, admonendi videntur. Usque eo ne rerum veterum et eius ipsius, quam profitemini, Philosophiae imperiti estis, ut summam in Philosophis veteribus extitisse dicendi vim ac copiam nesciatis? Ecquis unquam Platonem aut Philosophiae scientia aut dicendi facultate superavit? de quo Cicero, bonus inprimis aestimator eloquentiae, ita magnifice sentiebat, Iovem ut ipsum, si Graece loqui vellet, non alio quam Platonis sermone usurum
[ 147 ]
esse diceret. Quid Aristoteles? non et ipse dicendi praecepta unus omnium optime tradidit, et ea dicendi copia fuit, ut eum idem Cicero auro fluentem fluvium nominarit? non Xenophontis, summi Philosophi, ore Musas quasi locutas ferunt? non Theophrastus a loquendi divinitate nomen invenit?| Cf. Cic. orat. cap. 19. Quinctilian. X. 1. § . 83. Fr. |
non posterioribus saeculis eam in Carneade vim fuisse proditum est, nullam ut unquam rem confirmandam susceperit, quam non probaverit; nullam impugnandam, quam non everterit? Sed quid vetera et externa exempla conquirimus, cum recentium et domesticorum copia suppetat? Haec civitas quam multos et olim protulit et quotidie profert, qui ut nemini, quin utraque laude praestiterint, ita omnibus, utra potius praestiterint, ambiguum relinquunt? Quorum vos adolescentes, per Deum immortalem, exemplum imitamini, neque committite, ut Veneta civitas, quae semper toto orbe terrarum habita est fecundissima virorum omni virtutis et doctrinae laude praestantium parens, per vestram ignaviam atque desidiam ista tam praeclara laude spolietur. An vero vos, illis orti maioribus, qui nihil unquam sibi dulce praeter virtutem et eruditionem putarunt, quidquam virtuti, quidquam eruditioni anteponendum esse ducetis? At exterae nationes non alio potius quam Venetorum hominum exemplo ad eas colendas excitari atque inflammari solent. Hic sedem virtutis, hic domicilium litterarum, hic seminarium quoddam praestantium virorum esse, omnes uno consensu gentes exterae confitentur. Hanc vos tam praeclaram tamque magnificam laudem, quae ad hunc usque diem semper et crevit et floruit, vestra culpa decrescere ac deflorescere patiemini? Non per illos Contarenos, Barbaros, Bembos, Donatos ceterosque heroas,| Cf. adn. pag. 313. R. Fr. |
consecrata ad omnem posteritatis memoriam nomina, qui nunquam in caelum hominum praedicatione conscendissent, nisi, quamdiu vixere, illam, ad quam mea vos cohortatur oratio, Philosophiae cum eloquentia coniunctionem, posthabita omni alia cogitatione, coluissent. Hos spectate adolescentes, hos intuemini, horum de gloria dies noctesque cogitate, et ad eam vestra industria exaequandam contendite. Habetis in hac civitate publice constitutos homines eruditissimos, qui vobis in illo itinere duces optimi esse possint. Quorum me in societatem, licet valde ipsis omnibus imparem, quando ipsa Respublica vocavit, et eo me collocavit in gradu, unde possem in ipsius civitatis oculis voluntatis erga vos meae quotidianas significationes dare: equidem non parcam labori, abiectisque aliis omnibus curis, quantum conniti atque efficere potero, tantum conferam ad ingenia vestra omni genere disciplinarum liberalium, quantum quidem in me fuerit, excolenda. DIXI.
[ 148 ]
|
