PRO CAROLO IX. REGE CHRISTIANISSIMO AD PIUM V. PONT. MAX. ORATIO XIII. HABITA ROMAE ANNO MDLXVI.
| De hac orat. cf. Epist. III. 15. pag. 569. R. et adn. Thomas. Fr. |
Si eorum, quae oratione tractantur, magnitudo et praestantia non aliundo quam ex eius, qui de eis disserit, ingenio et dicendi copia penderetur: magnopere mihi verendum esset, beatissime Pater, ne hodierno die, in hoc augustissimo et ad dicendum amplissimo orbis terrarum loco, splendor ac dignitas maximarum pulcerrimarumque rerum, quarum explicandarum munus mihi mandatum est, ingenii mei tenuitate et orationis inopia imminueretur. Dicturus enim, huius clarissimi viri Oratoris ad te regii iussu, quantum gaudium Rex Carolus nonus, te Pontifice declarato, perceperit, intelligo mihi faciendum esse, ut veteri atque usitato eorum, qui ante me idem munus obierunt, instituto de singulari atque eximia pietate, qua Reges nostri multis abhinc sacculis prae ceteris omnibus perpetuo floruerunt, breviter disseram: et non omnia quidem, quod infinitum esset, sed aliqua tamen eorum, quae illi tum pro religione, tum pro huius sanctae Sedis defensione pie fortiterque gesserunt, commemorem; ostendam deinde, quanto studio atque ardore animi Rex noster iam nunc in hoc ineuntis adolescentiae flore per illorum vestigia gradiatur, quamque sibi huius praecipue laudis principatum appetat ac concupiscat. Quibus expositis, illud quoque facile intelligetur, quantae ipsi curae esse debeat Ecclesiae status: qui cum, secundum Deum, ex Pontifice potissimum pendeat, quantopere te tali viro his turbulentissimis temporibus divinitus Pontifice creato, sibi praeter ceteros gaudendum arbitretur. Quae omnia si quis ita se tractare posse confidat, ut rerum magnitudini orationis pulcritudo respondeat: cum oportet aut ita exercitatum esse in dicendo, ut
[ 204 ]
facultate sua fretus nihil sibi difficile atque arduum putet; aut ita inexercitatum, ut errore ductus rerum pondera et momenta satis acute atque intelligenter perspicere ac diiudicare non possit. Neque mihi nunc alia ulla res perculsum ac debilitatum hac cogitatione animum erigit ac confirmat, quam quod apud te dicendum est, beatissime Pater, qui et ea sapientia es, ut, quanti quaeque res sit, ex natura ipsius, non ex iis, quae de ea dicuntur, ponderes; et ea lenitate ac mansuetudine, ut eis, qui, potius quam officium deserant, eius onere opprimi malunt, facile ac libenter ignoscas. Mihi vero memoria vetera repetenti et mentis oculos per antiqua Regum nostrorum decora circumferenti, non unde incipere, sed ubi desinere debeam, statuere difficile videtur. Tanta est enim rerum ab eis gestarum magnitudo, tanta copia, ut neque possit quisquam, ne si mentiri quidem velit, maiora confingere; neque, vera consectans, omnia tam brevi temporis spatio persequi: sed aut ab ipso multa aut ipsum a tempore deseri necesse sit. Nam quae tandem gens in toto orbe terrarum nominari potest, quae semel susceptam Iesu Christi salvatoris nostri religionem maiore constantia puram incorruptamque servaverit? quae plures atrocioresve illius hostes aut exstinxerit, aut bellica virtute domitos errorem suum deponere seque ad Ecclesiae societatem recipere coëgerit? quae apostolicae Sedi laboranti tam saepe subvenerit, eamque tyrannorum iniquitate et iniuria oppressam non in pristinam modo dignitatem restituerit, sed tam multis ornamentis affecerit, tam firmis praesidiis muniverit? Omnia, quae ab aliis regibus aut gentibus in hoc genere gesta sunt, si unum in locum collata cum iis, quae nostri gesserunt, comparentur, et numero eorum et magnitudine obruentur. Mille iam anni sunt et aliquanto amplius, cum Hlodoveus, qui postea Hludovicus vocatus est, primus Regum nostrorum, salutari aqua ablutus nomen in Christi militiam dedit. Neque diu cunctatus, suscepto bello in Visigothos, pertinacissimos haereseos Arianae defensores, eos commisso in Pictonibus praelio vicit, regemque eorum Alaricum manu sua interfecit. Neque multo post haud procul Burdigala reliquias eorum confecit in campo, qui ex eo etiam hodie Campus Arianus vocatur. Itaque ob id factum Anastasius Imperator honoris caussa tunicam ei purpuream sive, ut tum loquebantur, blatteam
[ 205 ]
misit, simulque coronam auream magni ponderis, admirabili opere perfectam, multis ingentis pretii gemmis unionibusque collucentem: atque eum per legatos non consulem modo ac patricium, sed defensorem Christiani nominis, sed liberatorem imperii, sed generis humani patrem vocavit: felicem praedicans, cuius potissimum manu divina providentia illos urbis Romae eversores, provinciarum vastatores, Dei hominumque hostes cadere voluisset. Ille, ut principem vere magnanimum decuit, munera quidem Imperatoris non repudiavit: sed illam, quam dixi, coronam augustius quiddam et magnificentius esse duxit, quam ut cuiquam mortalium conveniret: dignam rem sacrario, dignam, quae non humano usui, sed divino cultui addiceretur: itaque eam summa cum veneratione, in templum Lateranense missam, divo Petro, apostolorum principi, consecravit. Nimirum ut belli principia ex solo divini cultus studio exstiterant; ita victoriae insignia non alibi quam in celeberrimo aliquo templo collocari par fuit; ut omnibus saeculis in illo nobili munere non tam illa clarissimarum gemmarum multitudo quam Hlodovei regis pietas religioque fulgeret. Neque se tanto patre parum dignum praestitit Childebertus: qui Almaricum Alarici filium, cui etiam sanciendi foederis caussa sororem Hlotildem in matrimonium dederat, cum in paterna impietate perstare ideoque in uxorem, quam abducere a catholica religione non poterat, iniurium ac contumeliosum esse cognosset, bello eum persequi non prius destitit, quam et tyrannum ipsum obtruncavit, et populos, qui ei paruerant, ab Arianae opinionis pravitate revocavit. O sancta bella, quae non ad unius hominis ambitionem aut avaritiam explendam, sed ad veram et catholicam religionem latius spargendam suscipiebantur! O felices victorias, quae et victoribus immortalem gloriam et victis aeternam salutem afferebant! Sed ita magna et memorabilia sunt, quae mihi se ad dicendum offerunt, ut, cum singula intueor, nihil eorum sine flagitio praetermitti posse existimem: ita multa rursus, ut, cum universa contemplor, plurima mihi necessario omittenda esse cognoscam. Dagoberti tamen primi singularem eximiamque pietatem tacitus praeterire non possum: qui et edicto proposito omnes, qui fidem catholicam non amplecterentur, intra certam diem aut Galliae finibus excedere aut capitis supplicio affici iussit, et in reliquis vitae partibus ita se gessit, ut, qui honores more nostro relatis in divos haberi solent, eos illi post mortem Ecclesia decreverit. De Carolo autem Martello quid primum, quid postremum eloquar? Ille Saracenos, ferocissimam et Christiano nomini inimicissimam gentem profligavit: quorum infinitam quandam multitudinem uno ad Ligerim praelio cecidisse, cum e nostris paucissimi desiderati sint, historicorum monumenta testantur. Ille Frisios, impio falsorum deorum cultui deditos et a Christiana religione abhorrentes,
[ 206 ]
repudiata superstitione Christo initiari coëgit. Ille Visigothos et Saracenos, coniunctis copiis bellum renovare et Narbonensem provinciam occupare ausos, aggressus, agros eorum cadaveribus stravit, fluvios eorum sanguine infecit. Ille, cum Gregorius tertius, Pontifex maximus, rebus suis diffidens, opem eius implorasset, Luitprandum, Longobardorum regem, ab hac urbe obsidenda, sola nominis sui auctoritate deterruit. Sed non omnia persequenda sunt. Vocat enim nos ad se Pipinus, neque me diutius de rebus suis tacere patitur. Hic ille est Pipinus, beatissime Pater, ille, inquam, Pipinus, Patres amplissimi, a quo est Pontificum maximorum auctoritas a contemptu vindicata, opes auctae, potentia stabilita. Etenim, ut ab optimis auctoribus memoriae proditum est, cum Aistulphus, rex Longobardorum, universam Italiam sub imperium suum subiungere meditaretur, iamque Ravennam et magnam praeterea Flaminiae partem occupasset, Stephanus secundus Pontifex, cum prius opem ab Imperatore Constantino petisset, atque ab eo neglectus esset, consilium cepit eundi in Galliam ad Pipinum: illum unum et ea pietate esse, ut auxilium sibi libentissime laturus esset, et iis viribus, uti facile posset. Neque eum sua frustrata est opinio. Nam Pipinus et illum excepit iis omnibus honoribus, qui maximi poterant excogitari, usque eo ut ei obviam profectus tria millia passuum pedibus confecerit, manu frenum equi quo ille vehebatur tenens; et cum Alpes incredibili celeritate superasset, transportato in Italiam exercitu, tantum terrorem intulit Aistulpho, ut collatis signis depugnare non ausus, Ticini se moenibus tueretur: ubi tam diu obsessus est, dum se omnia, quae abstulerat, restituturum, neque unquam Pontifici molestiam exhibiturum, interposito etiam iureiurando, fidem daret. Qua postea neglecta, cum, longe lateque omnia populatus, postremo hanc ipsam urbem obsidione cinxisset: Pipinus, qui tanquam re confecta, in Galliam redierat, in Italiam denuo reversus, virtute et armis perfecit, ut Aistulphus supplex easdem conditiones denuo acciperet; neque prius pedem ex Italia movit, quam praefectura Ravennatium, finibus longe maximis, utpote quibus et Flaminia et Aemilia tota contineretur, Pontifici restituta est. Exstat adhuc tabula marmorea in ea turri, cui Borgiae nomen est, in qua haec omnia olim honoris ergo incisa et perscripta fuisse constat. Ita enim in ea adhuc legitur: PIPINUS. PIUS. PRIMUS. AMPLIFICANDAE. ECCLESIAE. VIAM. APERUIT. ET. EXARCHATUM. RAVENNAE. CUM. AMPLISSIMIS. Pars tabulae, in qua reliqua scripta erant, aut casu aliquo, aut temporum aut hominum iniuria confracta est. At aenea quidem et marmorea monumenta conficere ac consumere longinquitas temporis potuit: Pipini certe gloriam nulla unquam
[ 207 ]
delebit vetustas, nulla inobscurabit oblivio. Sentio tantas res multo brevius multoque exilius a me tractari, quam dignitati atque amplitudini ipsarum conveniret. Sed quis modus futurus erat, si quae sic quoque vix a me percursa sunt, iis in singulis immorari atque insistere voluissem? Nunc quoque si de Caroli Magni laudibus disserere vellem, quantus se mihi campus aperiret? Dicerem Aquitaniam, qua haereses denuo efferre se et subcrescere coeperant, ab adolescentulo perpurgatam. Dicerem immanissimam Saxonum gentem, semper victam, semper rebellantem, cum inter se constantia Caroli et illorum pervicacia certarent, vix tandem continuo triginta trium annorum bello perdomitam et abiecto idolorum cultu Christi leges accipere coactam. Dicerem Italiam vincendo peragratam, dignitatem Hadriani Pontificis vindicatam: Desiderium Aistulphi successorem, cum eadem quae ille moliretur, oppressum; additam ditioni Pontificiae Corsicam; additos ducatus Spoletanum et Beneventanum, additum quidquid Lucam et Parmam interiacet. Neque praeterirem reditum in Italiam, et Leonem tertium Hadriani successorem in sedem suam, fractis et obtritis hostium Ecclesiae viribus, restitutum. Illa vero quanto pleniore ore laudarem: relicto amplissimo et florentissimo regno, susceptum iter impeditissimum et difficultatis ac periculi plenum, et ducto per tam varias gentes validissimo exercitu, terram illam, quae vagitus Iesu Christi nascentis excepit, quae eum concionantem audiit, admirandis operibus certissima divinitatis suae signa dantem obstupuit, spectavit sublatum in crucem et suo sanguine peccata nostra expiantem, ex impiorum manibus ereptam et recuperatam. Talia quamlibet multa dicerem, multa tamen necessario praeterirem, summa omnia et illo nobili Magni cognomine maiora. Quodsi vellem ulterius progredi, et tum quae priscis temporibus Hludovicus Pius, Philippus primus, Hludovicus Crassus, Philippus Augustus, Divus Hludovicus, alii reges, tum recenti memoria Franciscus primus, Henricus secundus, Franciscus secundus religionis et Sedis apostolicae caussa fecerunt, exponere: commemorarem, quam multi ex eis ad eam defendendam
[ 208 ]
in Italiam cum exercitu venerint; quam multi Pontifices laborantibus rebus suis in Galliam confugerint; quam multi Concilia, cum alibi nusquam possent, in Gallia tuto ac libere celebraverint: multorum dierum multorumque voluminum, non unius horae et unius orationis negotium esset. Ob quae omnia semper summi Pontifices et quoscunque potuerunt honores habuerunt regibus nostris, et ex omni antiquitate in scriptis suis eos omnibus exquisitissimis laudibus extulerunt. Exstat epistola D. Gregorii ad Childebertum regem, cuius hoc principium est: Quanto ceteros homines regia dignitas antecellit, tanto ceterarum gentium regna regni vestri culmen excellit. Innocentius tertius Reges Gallorum prae ceteris totius orbis regibus ait semper apostolicae Sedi, ut ipsius verba ponam, obsequiosos et devotos extitisse; Honorius tertius eosdem opposuisse se tanquam murum inexpugnabilem pro populo Christiano. Gregorius nonus regnum Galliae ait esse quasi pharetram, quam Christus sibi circa femur accinxit, ex qua sagittas electas extrahens, ipsas, ut sibi gentes et regna subiiciat, in arcu, ita enim loquitur, brachii potentis emittit. Regem Galliae Gregorius primus Regem Catholicum et praecellentissimum filium suum; Gregorius IX. Christianissimum inter omnes Christianos; Innocentius IV. Catholicum Principem et Christianissimum Regem; Urbanus quartus Principem inclyta devotione praeclarum, Principem Christianissimum praecellentium meritorum, athletam Christi strenuum et sollicitum fidei Christianae defensorem vocat. Quae omnia honoris et dignitatis plenissima nomina et illum, quem tot saeculis obtinuerunt atque obtinent, inter omnes reges principem locum, Reges nostri non aut ambitione sua aut aliena assentatione consecuti sunt; sed ipsi suis sibi laboribus, suis periculis, suo sudore ac sanguine compararunt. Ab iis igitur maioribus ortus Carolus nonus nihil aliud sibi studio habet, nihil aliud dies noctesque curat ac cogitat, quam quomodo possit eorum quam simillimus evadere, et quam nobilitatem a maioribus accepit, eandem tradere posteris suis insigni aliqua accessione cumulatam. Quam ad rem divinus adolescens et ipse per se naturali quodam impetu animi fertur, et assiduis Catharinae matris, omnium, quas hodie sol adspicit, sapientissimae ac praestantissimae mulieris vocibus incitatur. Itaque in iis acerbitatibus, quas superioribus annis pertulit Gallia, habuit tamen aliquod solatium ex pulcerrimo spectaculo, matris omnia recta et salutaria suadentis, et filii omnibus maternis consiliis libentissime obsequentis. Quam multae ex eo adhuc puerulo auditae sunt voces, erumpente foras seque iam tum patefaciente natura, quae et excellens acumen ingenii et indolem virtutis omnia mox egregia exempla editurae indicarent? Quarum ego si nonnullas proferre instituam,
[ 209 ]
facile convincam, neque Cyri illius veteris neque Alexandri Magni dicta quaedam in pueritia, quae in admiratione sunt, ullo modo esse cum Caroli dictis comparanda. Sed nihil dictis opus est, ubi facta ipsa loqui quodammodo videntur. Quis est enim hodie in terris locus, qui non audierit, quibus haud ita pridem Gallia procellis ac tempestatibus agitata sit? Nam cum inaudita quadam ante hoc tempus calamitate, multorum ex nostris hominibus animos nefariae quaedam et exsecrandae opiniones occupassent, atque ita in eis insedissent, ut ipsi nihil sibi non tentandum putarent, quo nobilissimum regnum ab Ecclesiae communione et ab huius sanctae Sedis obedientia abducerent: tanta ex eo consecuta est rerum omnium perturbatio, ut toti Galliae ultimum (quod impiorum potius capiti sit!) venisse exitium videretur. Videre erat eadem in domo filios a patribus, fratres a fratribus, viros ab uxoribus, propter hanc de religione dissensionem capitali odio dissidentes. Neque se privatis parietibus continuit mali vis. Inita occulta primum, mox etiam aperta adversus Deum, adversus Regem et Reginam, adversus omnes recte sentientes scelerata consilia. Perditi quidam ac nefarii homines, quos illa furens turba, quasi nuper caelo delapsos novi euangelii doctores, sequebatur, convocatos suos nocturnis concionibus ad contemnendos magistratus, ad regium imperium tollendum, ad occupanda oppida, ad caedem et sanguinem, ad rapinas et ad praedas incitabant. Horum vocibus, quasi quibusdam furiarum facibus, cum accensa impiorum pectora essent, itum est ad arma; occupatae improviso opulentissimae ac munitissimae urbes; interceptae regiae pecuniae; direptae bonorum fortunae; ipsi aut expulsi aut occisi; antiquissima et religiosissima templa partim spoliata, partim inflammata, partim diruta et solo aequata; quae deiecta non sunt, in iis ea patrata, quae commemorari sine horrore non possunt. O illorum temporum vel memoriam ipsam acerbam ac luctuosam! cum de legum auctoritate sceleratorum audacia triumphabat; cum prostratae religioni victrix insultabat impietas; cum tremefactis omnibus bonis et optimo quoque pessima omnia metuente, volitantium huc illuc et in publicis ruinis bacchantium improborum voces undique audiebantur. In his tantis malis ac difficultatibus Carolus Rex plura se et difficiliora, propugnandae
[ 210 ]
religionis caussa, fecisse ac praestitisse quam quenquam alium ex omni memoria principem, vere ac merito gloriari potest. Omnes enim alii in externos bella gesserunt; hic suis bellum inferre coactus est. Alii et a suis et ab alienis adiuvabantur; hunc et sui et alieni oppugnarunt. Aliis, si vincerent, proposita crat praeter gloriam, imperii ac potentiae suae amplificatio; sin vincerentur, erat quo se reciperent. Huic, sive vinceret, spectanda magna strages suorum, cum insigni virium suarum imminutione; sive casu aliquo vinceretur, regno fortassis carendum fuit. Et haec tamen omnia eum non deterruerunt, quo minus urbes suas obsideret, earum moenia tormentis bellicis quateret, agros popularetur, obsessos commeatibus intercluderet, praelia, in quibus multi fortissimi imperatores militesque ceciderunt, committeret: omnia denique in solo suo faceret, quae in hostili fieri solent. Neque, ut opinor, aliud bellum aetate nostra gestum est, in quo, quidquid ex utraque parte periret, uni periret. Quanquam autem messes se suas, ut dicitur, urere intelligebat: tamen, quoniam integritas religionis aliter conservari non poterat, omnia sibi perferenda esse statuebat. Reginae autem in illis tumultibus quod studium, quae sollicitudo, quae concursationes fuerunt? Quid non illa tentavit, quid non molita est, ut omnia quam minimo damno componerentur: ut et conservaretur Catholica religio, quod semper ei praecipuum fuit, et quam minimum sanguinis funderetur? In quo fecit rem gentis suae nomini mirifice congruentem. Medicata enim est consilio ac prudentia sua communibus totius Galliae malis; et eam se difficillimis temporibus praestitit, ut non iam verius mater Regis quam mater regni nominari meritissimo possit. Eius enim praecipue et aliorum regni sui procerum consiliis, et virtute fortissimorum imperatorum ac militum suorum, quorum alii occubuerunt, alii adhuc superstites sunt, Carolus Rex Galliam ex atrocissima tempestate servavit, et in eum, in quo nunc est, statum redegit. Quod si nondum omnia, quo vellemus, plane perducta sunt: cogitare debemus, bene agi cum iis, qui tam graviter aegrotarunt, cum, etiam si nondum recuperarunt pristinam firmitatem, salus tamen eorum in tuto est. Etiam prudentes medici solent ex male affectis corporibus vitiosos humores paullatim educere: ne, si semel universos exhaurire voluerint, quos sanare conantur, occidant. Non est verendum, ne faciliora non perficiat is, qui iam difficiliora perfecit. Idem tandem erit exitus horum tumultuum, qui fuit eorum, quos olim Albigenses D. Hludovici temporibus concitarunt. Duodecim annos natus erat D. Hludovicus, cum ad regnum vocatus est. Carolum, aliquanto etiam minorem natu, fratris mors in regio solio collocavit. Tum
[ 211 ]
Blanca, Regis mater, et filium sanctissime educabat, et propter teneram illius aetatem ipsa Galliam administrabat. Horum munerum utroque ita Catharina perfuncta est, ut omnes nihil perfectius fieri potuisse fateantur. Tum Albigenses, pueritiam regis occasionem suam rati, omnia in Gallia permiscere tentarunt. Albigensibus multo tetriores nostrorum temporum haeretici, eadem spe delusi, regem regno, regnum religione spoliare studuerunt. Illi cum saepe victi neque quiescere neque ad sanitatem redire vellent, exstincti tandem deletique sunt. Non alia hos quoque fortuna, nisi resipiscant, consequetur. Ad errores Albigensium confutandos et ad multorum animos eis liberandos D. Dominici conciones et vitae sanctitas incredibiliter profuerunt. Non minus te, beatissime Pater, qui et in D. Dominici familia educatus es et illum moribus refers, et singulari in nos Dei beneficio summam in terris auctoritatem obtines, Carolus Rex ad hos exitiosos errores tollendos profuturum esse confidit. Novit enim eximiam integritatem vitae tuae; novit perpetuum purgandae Ecclesiae studium; novit labores in exstirpandis haeresibus ab ineunte aetate susceptos; novit animum nihil nisi de Deo et de utilitate publica cogitantem. Neque nostris ignota sunt, quae tu ad mores hominum corrigendos et ad auferendam improbis omnem maledicendi occasionem et iam fecisti et quotidie facis. Refrenatas libidines, repressam et cohibitam luxuriam, expulsa nequitiae instrumenta, sublatam penitus omnem ecclesiasticarum rerum nundinationem, compositos et iussu et exemplo tuo aliorum mores, mutatam in melius urbis faciem, nos vidimus, illi audierunt. His omnibus ex rebus Carolus Rex incredibile gaudium cepit: et ut quod facis quam diutissime facere possis, a Deo optimo maximo votis omnibus petit. Quem animum suum ut tibi patefaceret, legavit huc clarissimum et nobilissimum virum, Iustum Turnonium, comitem Russilionis, magni illius Francisci Cardinalis Turnonii, cuius memoriam et tibi, beatissime Pater, et vobis omnibus, Patres amplissimi, gratam esse ac iucundam scio, fratris nepotem, hominem, ut omnia uno verbo complectar, suo genere dignissimum: cuius egregiam virtutem et saepe alias et proxime in illo memorabili adversus haereticos praelio spectatam, Rex ipse amplis et honorificis praemiis prosecutus est, cooptato eo in equites ordinis sui et quinquaginta cataphractis equitibus praeesse iusso. Per eum Carolus Rex, beatissime Pater, sibi et toti Ecclesiae de tuo Pontificatu gratulatur; te verum Iesu Christi vicarium, verum Petri successorem non dubitanter agnoscit; tibi et huic sanctae Sedi vere atque ex animo quam debet obedientiam praestat
[ 212 ]
ac defert: et ut certo sperat, se in omnibus, quae a te praestari poterunt, a te adiutum atque ornatum iri: ita se omnes vires suas ad Ecclesiae et Sedis apostolicae defensionem semper promptissimo animo collaturum neque hac in re cuiquam mortalium concessurum pollicetur. DIXI.
|
