|
In communi omnium Christianorum principum gaudio, quo nos optatissima summi honoris ad te concordibus horum amplissimorum Patrum suffragiis delati fama cumulavit, Pie V. Pontifex maxime, si praecipuam quandam ac prope singularem Alfonsi secundi Ferrariae Ducis laetitiam exstitisse dixero, vereor, ne quis id magis ex veteri et quotidiana omnium consuetudine, quam quod ipsi praeter ceteros gratum id ac iucundum acciderit, a me dictum arbitretur. Ita enim iam usitatum est, ut omnibus Pontificibus omnium principum nomine eadem illa dicantur, ut et eos qui audiunt verisimile sit ea modo sibi videri audire, quae cuilibet alii eundem adepto honorem dicerentur, et ii qui dicunt non tam ex suo sensu orationem depromere, quam ex vetere aliquo libro sollemnem et certis conceptam verbis gratulandi summis Pontificibus formulam recitare videantur. Neque vero dubitari potest, quin aequissimum atque honestissimum sit, quemcunque hic amplissimus ordo ad Ecclesiae gubernacula admoverit, quando totum illud negotium non humanis consiliis, sed divini spiritus instinctu atque afflatu administrari certissimum est, eius ut ceteri quoque principes libentissimis animis imperium accipiant, auctoritatem agnoscant, leges observent, se suaque omnia eius potestati tradant ac permittant, eum denique, qui Deo maxime placuit, sibi quoque gratissimum acceptissimumque esse profiteantur. Sed tamen et longe alia illa est animorum alacritas, cum homines eum, quicunque sibi rector divinitus datus est, libenter accipiunt; alia, cum, quem semper ipsi eo munere dignissimum iudicarant, quemque
[ 197 ]
semper toto pectore optaverant, eum divino quoque iudicio probatum vident: et quanquam omnium publice interest, qualis sit Pontifex; non est tamen obscurum, esse quosdam populos quosdamque principes, quorum id privatim multis de caussis maxime intersit. Ex quibus ut unum esse Alfonsum secundum, Ferrariae Ducem, omnes homines intelligant; neque vulgarem illam aut mediocrem laetitiam fuisse, qua ipse accepto Pontificatus tui nuncio perfusus est, idque eo dici, non quod ita dici soleat, sed quod verissimum sit: constitui, si per te liceat, beatissime Pater, primum quidem breviter exponere, cur tibi potissimum boni omnes communibus votis istum honorem mandari et optaverint et optare debuerint; deinde vero quas privatim caussas Alfonsus habuerit, propter quas eximiam quandam ex eo perceperit voluptatem. Sed quoniam prior orationis meae pars explicari aliter non potest, quin de tuis laudibus nonnulla dicantur, idque cum aliqua tua molestia fieri necesse est: propterea quod, ut quisque laude dignissimus est, ita minime libenter laudes suas audire consuevit: supplex a te etiam atque etiam peto hanc veniam, Pater optime ac sanctissime, ut quae de virtutibus tuis toto orbe iam pridem sparsa ac disseminata sunt, ea me strictim ac modice attingere ac delibare patiaris. Vos autem, Patres amplissimi, oro atque obtestor, ut, si me sublimia humiliter, ampla tenuiter, illustria inornate tractantem, et ex innumerabilibus, quae ad dicendum suppetunt, plurima praetermittentem, pauca proponentem verius quam exponentem audietis, cogitetis cum animis vestris, neque posse quemquam in tam ubere materia omnia persequi, neque ea, quae satis per se splendida et magnifica sunt, ornatu verborum indigere, et mihi eam inprimis cautionem adhibendam fuisse, ne sanctissimi eiusdemque modestissimi principis patrisque nostri aures, quanquam verissimis et omnium sermone celebratissimis, inusitatis tamen et longe multumque supra exempla vulgaria| Cf. Ruhnk. ad Vell. Pat. I. 5. pr. Fr. |
positis laudibus suis offenderentur. Atque equidem, beatissime Pater, ut mea tibi, quantum in me situm est, minime molesta sit oratio, abducam et avocabo eam a persona tua, et de te reticens rem tantum ipsam excutiendam considerandamque proponam. Si quis igitur reperiretur, qui ab ipso ineuntis aetatis principio illud arduum ac cum labore ad virtutem directum iter ingressus, hoc robore animi atque hac indole continentiae esset, ut omnia blandimenta voluptatum respuens et aspernans, nihil in vita expetendum aut magni faciendum putaret, nisi quod esset cum laude et cum dignitate coniunctum,
[ 198 ]
seque iam tum a corpore quam maxime abstrahens ad divinarum rerum cognitionem cura omni studioque raperetur: quis non facile auguraretur, ex illa herbescentis adhuc seque paullatim exserentis ingenii teneritate magnas aliquando virtutis ac sapientiae fruges exstituras? Quod si idem, cum se paullum iam corroborasset, ut plane liber ab omnibus impedimentis iter sibi destinatum expeditius conficeret, secederet, segregaretque se a commercio vulgi, et solitariam vitam amplexus nomen daret in eam sodalitatem, quae ex quo primum instituta est, perpetuum quoddam inexhaustae fecunditatis seminarium hominum et doctrina et virtute praestantium fuit: quis non in ea spe, quam iam antea concepisset, magis ac magis confirmaretur? Iam vero, si multos annos in codem ordine ita vixisset, ut non aequalibus modo suis aut minoribus natu, sed ipsis senioribus exemplum innocentiae et integritatis esset, nullam unquam ullius turpitudinis aut flagitii ne tenuissimam quidem suspicionem dedisset, neque in castigandis aliorum delictis remissus esset, et tamen aliis omnibus facilius ignosceret quam sibi; pium ac iustum bellum indixisset cum omnibus vitiis, tum praecipue pravis et verae ac Catholicae religioni contrariis opinionibus, multos mortales aut errore lapsos aut ab aliis in fraudem inductos revocasset in viam; obstinatos et pertinaces, ne eorum contagio bonis obesset, repressisset legum habenis et omnes vires suas ad eos exterminandos contulisset, eiusque rei caussa nullam offensionem, nullam simultatem, nullum odium, nullam denique capitis dimicationem sibi unquam defugiendam putasset: nemo, ut opinor, inveniretur, qui non tantum illud virtutis et constantiae lumen in excelso aliquo et illustri loco collocandum arbitraretur. Ad haec omnia si iudicium et auctoritas acris alicuius ac severi Pontificis accederet, qui nulla prorsus alia re quam illa praestanti virtute commotus eum virum, de quo loquimur, nihil tale ambientem ac ne cogitantem quidem, in sacrosanctum Cardinalium collegium adscisceret, isque se in illo dignitatis gradu constitutus eundem toto decennio praestaret, quem in aliis vitae partibus praestitisset: quis non ei bonus Pontificatum maximum spe et votis omnibus destinaret? quis non omnes Christiani nominis et animi provincias gaudio triumphaturas, florentesque ac beatas futuras, tali sibi dato gubernatore confideret? Si haec in extremis Galliae aut Hispaniae aut etiam remotioris alicuius provinciae finibus dicerem, pro certo tamen haberem, cognitum iri ab omnibus, te, Pie Quincte, eum esse, quem mea iam dudum notaret ac designaret oratio. Nam quae tandem vitae tuae pars non eiusmodi fuit, ut in ea cum semper reperirent boni, quod imitarentur, nihil reperire possent improbi, quod calumniarentur? Maiori tu et tranquilliori animo paupertatem tulisti, quam ceteri divitias ferunt. Nunquam tu honores secutus es: sed recto semper
[ 199 ]
itinere gradientem et de sola virtute sollicitum, de aliis rebus non laborantem, ipsi te ultro sunt honores consecuti. Nihil te Cardinalatus dignitas immutavit, nisi quod ut tua virtus a pluribus cognosceretur effecit: eandem quam privatus comitatem atque affabilitatem, eundem cultum, eandem vitae ac disciplinae severitatem retinuisti. Una erat omnium vox, neminem esse, qui maiori libertate sententiam diceret, qui minus ad gratiam loqueretur, qui quae vera rectaque erant constantius aut animosius tueretur. Itaque non in sermone tantum, sed in vultu ipso ac nutu tuo magna inesse putabatur auctoritas. Tanto igitur et tam repentino omnium consensu Pontifex renunciatus es, ut si cui forte adhuc dubium fuerat, hominumne iudicio an divino numine summi Pontifices crearentur, quod tamen nemini unquam bono dubium fuit, ea tota dubitatio proximis comitiis sublata esse videatur. Non enim fumosae maiorum imagines, non invidiosa divitiarum magnitudo, non eblanditae principum commendationes viam tibi ad Pontificatum munierunt. Eadem illa virtus, quae te ab ipsis incunabulis susceptum perpetuo comitata erat, serius omnino et votis nostris et meritis tuis, sed tamen in isto te tandem celsissimo dignitatis inter homines Deo proximae solio suis ipsamet| Cf. adn. ad pag. 221. R. Fr. |
manibus collocavit. At haec quidem omnia omnibus Christianis et principibus et populis ingentem laetitiam attulerunt. Quas autem caussas habuerit Alfonsus II. cur ex eo praecipuum quoddam gaudium caperet, sequitur ut exponam. Non est dubium, quin totius Christianae reipub. intersit, quam optimos Pontifices creari. Sed tamen id magis quodammodo pertinet ad eos populos, qui reguntur ab ipso Pontifice, quam ad illos, qui procul positi etiamsi in iis, quae ad religionem pertinent, Pontificis imperio parent, in ceteris tamen a regibus aliisve principibus gubernantur: itidemque inter principes magis ad eos, qui sunt in fide ac clientola Ecclesiae, quam ad eos, quibus nulla talis intercedit cum hac sancta et apostolica Sede coniunctio. Cum igitur antiquissima et nobilissima principum Estensium familia et antiquitus a Pontificibus Romanis Ferrariam acceperit, et ab eisdem dacali nomine atque auctoritate decorata fuerit, semperque ex eo in huius sanetae Sedis patrocinio permanserit: constat, cuiusmodi Pontifices sint, quam amantes religionis ac iustitiae, eorum magis quam multorum aliorum prineipum interesse. Deinde cum ex aliis multis et praecipue ex illustrissimo Cardinali Ferrariensi,
[ 200 ]
patruo suo, Alfonsus II. de tua praestanti virtute cognosset; neque nescius esset, quanto opere et is et frater suus illustrissimus Cardinalis Estensis dignitati tuae vere atque ex animo faverent: fieri nullo modo poterat, ut non et ipse idem evenire cuperet, quod et patruum, quem semper meritissimo plurimi fecit, et fratrem, quem aeque amat ac se ipsum, tanto studio procurare intelligebat. Postremo cum ita natura comparatum sit, ut eos quisque ornatissimos ac florentissimos esse cupiat, quorum caussa plurimum laboravit in plurimaque se ac maxima pericula exposuit: necesse est insigniter caram esse Alfonso Ferrariae Duci huius sanctae Sedis dignitatem, pro qua maiores ipsius tot labores susceperunt, tot discrimina adierunt, toties de vita fortunisque omnibus dimicarunt. Nihil augendi aut amplificandi caussa loquar, Pater beatissime, sed id tantum optima fide testabor, quod, si opus sit, certissimis ac locupletissimis auctoribus probare nullo negotio possum: si ea minutatim persequi velim, quae a principibus Estensibus pro apostolicae Sedis auctoritate ac totius Italiae salute fortiter facta sunt, non dies modo me, sed vox ipsa viresque deficient. Sed, ut omittam ea, quae nimis antiqua videri possunt, (si quidem mille iam anni et eo amplius sunt, cum haec nobilissima familia floret aliosque assidue ex aliis principes perpetua quadam serie propagat,) illud certe praetermitti non potest, quod eum Fridericus Ahenobarbus a Gregorio nono damnatus atque hostis iudicatus, ob idque implacabili adversus Ecclesiam Romanam odio flagrans, per Italiam immanissimi latronis more baccharetur, vastaret agros, oppida diriperet, depopularetur, incenderet, non sexui, non ordini, non aetati ulli parceret, caede ac sanguine compleret omnia, administrumque ac satellitem crudelitatis suae haberet Eccelinum, quem non tam inter sceleratos tyrannos quam inter tetras et immanes belluas numerare merito possumus: utriusque copias non tam numeroso quam valido exercitu fudit ac fugavit Azo nonus Marchio Estensis. Quin etiam cum Salinguerra Taurellus, qui Eccelini sororem in matrimonio habebat, eique in omni scelere geminus erat, Ferrariam vi et armis occupatam et oppressam teneret, miserorumque civium cervicibus praedo crudelissimus incubaret, eiusdem Azonis virtute et armis Ferraria ab illius tyrannide vindicata est. Cuius rei caussa primum quidem universus populus Ferrariensis Azonem ipsum dominum ac principem suum consalutavit; deinde vero Pontifices,
[ 201 ]
habita ratione et sumptuum, quos ipse in liberanda Ferraria fecerat, et beneficii, quod ab eo apostolica Sedes acceperat, eandem illam urbem ei posterisque eius habendam ac regendam concesserunt. Neque unquam, quoties aliqua sese obtulit occasio, recusarunt principes Estenses, dum pro Ecclesia propugnarent, se suaque omnia prompto animo in discrimen opponere. Quae omnia aliaque eiusdem generis plurima non Ferrariensium tantum annalibus, quorum hac in parte fides alicui fortassis suspecta esse possit, sed optimi cuiusque illorum temporum aut etiam inferiorum scriptoris monumentis prodita et testata sunt. His virtutibus domus Estensis ad tantam gloriam iam pridem pervenit, ut summi Pontifices, ut Imperatores, ut Hungariae, ut Galliae Reges aliique potentissimi Principes pulcram sibi ac decoram illius affinitatem iudicarint. Hae caussae sunt, beatissime Pater, cur Alfonsus II. qui neque pietate in Deum neque observantia erga Sedem apostolicam neque ulla denique virtute cuiquam ex maioribus suis cedere meditatur, te Pontifice declarato, incredibile quoddam ex ea re gaudium ceperit. Neque quidquam libentius fecisset, quam ut ad te primo quoque tempore veniret, et sanctissimis pedibus tuis advolutus, quantopere tibi et huic sanctae Sedi devotus addictusque sit, modis omnibus declararet ac patefaceret, nisi id temporum ratio prohibuisset. Sed cum ita evenisset, ut felicissimi Pontificatus tui principium in id tempus incidisset, quo ipse uxorem domum duxerat: iudicavit te pro tua singulari clementia non iniquo animo laturum, si prius coepta nuptiarum sollemnia celebraret, ac cum uxore unum aut alterum mensem commoraretur, deinde ad debitum officium tibi praestandum veniret. Nunc autem aliud interea multo gravius obiectum est impedimentum. Nam cum sceleratissimus ille religionis nostrae hostis Turcarum tyrannus numerosissimo exercitu Hungariae immineat, generosissimus princeps, qui admirabili studio ardeat incedendi assidue per vestigia maiorum suorum, Maximiliano Imperatori, uxoris suae fratri, sponte se in belli ac discriminis societatem obtulit, eique pollicitus est, simul atque accersitus esset, se ad eum nulla interiecta mora cum quantis posset copiis esse venturum. O vis virtutis, quid non in pectoribus vere generosis efficis! Non dulcedine patriae, quam abitu suo moestam et paventem relinquit, non nuper ductae uxoris caritate, quae sibi eo
[ 202 ]
discedente a visceribus suis distrahi ac divelli videtur, non hostis feritate, non periculi magnitudine retineri fortissimus princeps potest. Valeant, inquit, valeant alia omnia, ubi Christianae reipublicae defensio agitur; indignus sim maioribus meis, si quidquam ei anteponendum putem. Verebatur autem, si huc iter cepisset, ne interea accideret aliquid, ut statim regredi atque in Hungariam proficisci necesse haberet: neque dubitabat fore,| Notissima omnibus haec structura est, sed sunt tamen etiamnunc qui parum meminisse videantur, Ciceroni alteram rationem (non dubito quin hoc verum sit) unice placuisse: quippe in cuius scriptis nullus locus supersit, ex quo infinitivum cum accus. (qua quidem structura Cornelius Nepos semper utitur) ab ipso esse positum, effici cogique possit. Nam quae ad Att. VII. 1. § . 3. scripta leguntur: Me autem uterque numerat suum, nisi forte simulat alter. Nam Pompeius non dubitat (vere enim iudicat) ea, quae de re publica nunc sentiat, mihi valde probari: non dubito quin sic distinguenda sint: numerat suum; nisi forte simulat alter: nam Pompeius non dubitat: vere enim iudicat, ea etc. (Cf. Brem. ad Corn. Nep. prooem. pr. et Zumpt, Gramm, Lat. § . 541.) In loco Tusc. Disp. I. 17. 40. qui huc referri possit et quem sic exhibuit Orellius: Num igitur dubitamus, [an,] sicut pleraque, [sic et hoc?] (quamquam hoc quidem minime; persuadent enim mathematici:) terram in medio mundo sitam ad universi caeli complexum quasi puncti instar obtinere, quod ke/ntron illi vocant etc. sive omittas an, sive Reiskium sequi malis (Non igitur dubitamus. An, sicut pleraque, sic et hoc? scil. dubitamus.) mihi quidem certum atque exploratum est, neque verba sic et hoc deleri posse et sublata parenthesis nota sic esse concipiendam sententiam, ut qui sequuntur infinitivi cum accus. ex persuadent verbo apti iudicentur. Ceterum Cicero filius ut in epist. ad Tironem (ad Fam. XVI. 21. § . 2.) scripsit: Gratos tibi optatosque esse, qui de me rumores afferuntur, non dubito: ita mox § . 7. Sed noli dubitare, mi Tiro, quin te subleraturus sim. Similiterque ceteri scriptores modo quin ponunt modo infinitivum cum accusativo. Fr. |
ut haec excusatio sua a te quoque, beatissime Pater, non modo acciperetur, verum etiam commendaretur. Sed quod ipse, si licuisset, praesens facturus erat, idem nunc per hunc illustrissimum Principem ac Marchionem Franciscum Estensem patruum suum facit: quo deligere neminem poterat, in quo plus inesset vel fidei vel auctoritatis. Per eum igitur, beatissime Pater, Alfonsus II. Ferrariae Dux eam quam debet tibi et sanctae Sedi apostolicae obedientiam praestat, se suaque omnia tibi tradit ac consecrat, semperque se in tua atque huius sanctae Sedis potestate fore, sanctissime pollicetur. Tu eum vicissim, beatissime Pater, ut ipse te sine ulla dubitatione facturum esse confidit, paterna benevolentia complectere: et quemadmodum ipse semper omnes vires suas ad defendendam tuam et apostolicae Sedis dignitatem studiosissime conferet: ita tu eum totamque una familiam Estensem, eximium nobilitatis Italicae florem, non tuendam modo tibi ac conservandam, sed amplificandam etiam in dies ac cohonestandam iudicato. DIXI.
[ 203 ]
|
