|
Croesum olim Lydorum regem opulentissimum, petendi oraculi caussa, Delphos misisse accepimus, qui sciscitarentur ex Deo, non leve quiddam et nugatorium, ut antea, cum clam in codem aheno testudinem simul et agnum coquens experiri voluerat, numquid
[ 183 ]
eorum quae agerent homines Deum lateret; neque quid se facere oporteret, ut ex se procrearet liberos; neque ecquid adversus Persas bellum suscipere deberet; neque denique quidquam simile eorum, quae prius quaesiverat: sed rem omnium multo maximam multoque dignissimam, in qua cognoscenda plurimum ab omnibus operae ac studii collocetur: quomodo felicitatem consequi et quid agens id quod supererat aetatis beatissime transigere posset. Sapienter hoc quidem et non pro ca, qua plerisque in aliis rebus usus est, inconsiderantia et temeritate: quod de via, quae ad summum bonum ferret, neque statuendum sibi ipse, neque cuiusquam hominis fidendum consilio, sed Deum consulendum iudicavit. Responsum autem ei redditum est plane praeclarum et illa, quae tum de Apollinis sapientia erat, opinione dignissimum: non si maximos auri argontique acervos exstrueret, non si multos exercitus aleret, non si terminos imperii sui longe lateque proferret; sed si se ipse cognosceret, ita demum beatum fore.|
Xenoph. Cyrop. VII. 2. 20.
*sauto\n gignw/skwn, eu)dai/mwn *kroi=se pera/seis. Fr.
|
Iam etsi apud nos, qui vera religione imbuti sumus, nihil Apollinis valere debet auctoritas: tamen eiusmodi oracula, quae praeceptum aliquod utile ad instituendam vitam continent, amare et magni facere debemus. Constat enim, ea nihil esse aliud quam insignes quasdam et eximias sapientissimorum hominum sententias, quae quoniam divinitus immissae in eorum animos videbantur, ad Deum referebantur auctorem. Quoties igitur audimus, Apollinem respondisse Croeso, beatum eum fore, si se cognosceret; quoties praeceptum eadem de re in templo Delphico inscriptum fuisse legimus: toties illud cogitare debemus, magnum quoddam bonum esse cognitionem sui: cum inter omnes omnium aetatum sapientes viros convenerit, in eo positum esse fundamentum felicitatis; neque ulla re unumquemque nostrum in plura aut graviora mala quam sui ipsius ignoratione prolabi. Quod cum ita se habeat, omnibus viribus elaborandum est nobis, ut cognitionem nostri, quando tantum in ea momenti ac ponderis ad beatam vitam situm est, consequamur. Sed in hac re illud primum videndum est, quid sit nosse se: ne, eo secus quam oportet accepto, errore aliquo implicemur. Fieri enim prorsus non potest, ut recte id faciamus, quod iubemur, nisi prius, quid iubeatur, intelligamus. Hoc autem non alius melius nos quam Plato docuerit: apud quem Socrates in Alcibiade primo multa disputat, quibus hominem animum esse, non
[ 184 ]
corpus ostendat; semper enim id, quod aliqua re utitur, ab eo, quo utitur, aliud esse; uti autem homines et partibus corporis sui, ut manibus pedibusque, et toto corpore; ex quo effici, ut, quantum inter artificem et instrumentum interest, tantum inter hominem et corpus intersit. Quam sententiam et Aristoteles libro decimo Ethicorum comprobavit, et apud Ciceronem libro sexto de Repub. his verbis Africanus expressit: Mens cuiusque is est quisque: non ea figura, quae digito demonstrari potest. Quod si homo non corpus est, sed animus, qui iubet, ut nos ipsos noscamus, illud videlicet iubet, ut noscamus animum nostrum. Atque hoc a Platone acceptum ita extulit idem Cicero libro primo Tusculanarum disputationum: Est illud quidem vel maximum, animo ipso animum videre: et nimirum hanc habet vim praeceptum Apollinis, quo monet, ut se quisque noscat. Non enim, credo, id praecipit, ut membra nostra aut staturam figuramve noscamus: neque nos corpora sumus: neque ego, tibi haec dicens, corpori tuo dico. Cum igitur, Nosce te, dicit, hoc dicit, Nosce animum tuum: nam corpus quidem quasi vas est aliquod animi aut receptaculum. Duo sunt, quae hactenus probare studnimus: eximium quoddam bonum esse cognitionem sui, et nosse se nihil esse aliud quam nosse animum suum. Nunc antequam progrediamur ulterius, illud admonendi estis, unam eandemque rem non uno codemque modo a diversis artificibus considerari. Angulum rectum, aiebat Aristoteles primo horum librorum, alia ratione considerat Geometres, alia faber. Sic et hominem aliter medicus, aliter pictor; et animum hominis aliter Physicus considerat, aliter Politicus. Physici, quae sit animorum natura, quaerunt: simplex, an composita atque concreta; corporea, an expers corporis; mortalis et caduca, an immortalis et aeterna; sitne totus animus in qualibet parte corporis, an unaquaeque illius facultas suam in corpore sedem quasique domicilium habeat a ceteris secretum ac separatum. Nos quaecunque de iis et talibus ab eis, duntaxat religioni nostrae consentanea, traduntur, tanquam vera et indubitata ponentes, animum ea tantum ratione consideramus, qua vel depravari et corrumpi vitiis, vel virtutibus perfici et ad Dei similitudinem, quantum natura patitur, perduci potest. Quare cum hodie nobis illud propositum sit, ut
[ 185 ]
ex Aristotelis, in iis libris, qui ad moralem Philosophiam pertinent, sententia, de animi humani partibus deque uniuscuiusque illarum perfectione verba faciamus, (hoc enim potissimum modo praeparandos esse vos duxi ad cognitionem et intelligentiam eorum, quae in huius sexti libri explicatione tradentur) certos quasi cancellos circumdabimus orationi nostrae, eamque suis regionibus ac terminis circumscribemus: ut ab iis, quae Physicorum sunt, abstinentes, ea tantum, quae ad munus nostrum proprie pertinent, explicemus. Hoc loco prope supervacaneum esse iudico, petere a vobis, ut me attente audiatis. Certe enim ea vobis caussa huc veniendi fuit. Et ut ridiculus fuerit balneator, si, quos lavandi caussa in balneas ingressos videt, ab eis multis precibus petat, ut lavent: ita ego mihi videor ridiculus fore, quod facturi huc convenistis, id si ut faciatis vos rogem. Oratorum iste mos est, qui, etiam cum exploratum habent, se attentissime auditum iri, tamen attentionem petunt: non quod opus esse eo putent, sed quoniam, si aliter fecerint, adversus artis suae praecepta fecisse se putant. Meum est conari, ut auditu digna adferam; vestrum, ne ea praetervolare patiamini, sed singula diligenter expendentes, penitus demittatis in animos vestros. Mihi, ut ne ad id, quod mearum partium est, praestandum imparatus venirem, provisum est: vos quoque ad me qua soletis benignitate et attentione audiendum satis vestrapte sponte paratos esse confido.
Animi nostri sive partium sive facultatum bipertita divisio est. Partim enim ipsarum | Cf. Cic. de Off. II. 21. 72. et adn. Beier. Fr. |
ratione praeditae sunt, partim rationis expertes. Ac ratione quidem praeditas eas vocamus, quae ex omni animantium genere in solis hominibus; rationis autem expertes, quae etiam in bestiis atque ex aliqua parte in stirpibus reperiuntur. Rationis expertes (ab eis enim exordiri et ab infimis quasi per gradus ad summa contendere decrevimus) duplicem ipsae quoque habent varictatem. Aliae enim sunt, quae vitam continent; aliae, quae animal constituunt. Quae vitam continent, tres sunt: quas illa et in rebus inveniendis acutissima et in eisdem appellandis disertissima Graecorum natio vocat to\ qreptiko/n, to\ au)chtiko/n, to\ gennhtiko/n. Nos quia vetera quidem Romana vocabula, quibus haec exprimamus, non habemus; iis autem, quae postea cusa sunt, uti propter quandam, ut verum fatear, stultam et ineptam religionem non audemus, unum in plura spargere ac diducere cogimur, dicimusque vim nutriendi, vim augendi et vim procreandi. Hae omnes non in animalibus modo sunt, verum etiam in stirpibus. Quae autem constituunt animal, duorum ipsae quoque generum sunt. Partim enim cognitione quadam et apprehensione, partim appetitione et declinatione cernuntur. Illas gnwstika\s Graeci, has o)rektika\s vocant. *gnwstikai\ in animalibus sunt
[ 186 ]
duae, sensus et phantasia: utendum enim est hoc, quando Latino caremus. Sensibus apprehenduntur singula tantum, non etiam universa, nisi quatenus sunt in singulis. Non enim lapidem aut lignum proprie ac per se videmus, sed hunc lapidem et hoc lignum: aut potius neque hunc lapidem neque hoc lignum, sed huius lapidis aut ligni colorem. Sensus enim non percipit essentiam, ut Ciceronem locutum esse aiunt,| Vid. Nolten. Lex. Antibarb. pag. 932. sq. Muret. V. L. XV. 20. Fr. |
sive, ut posteriores locuti sunt, substantiam: sed ea tantum, quae ei adiuncta sunt: neque rosam aut videmus aut olfacimus, sed rosae odorem olfacimus, colorem videmus. Sensus autem sunt, ut notum est, numero quinque: quorum tactus in omnibus est animalibus, ceterum alii in aliis desiderantur. Phantasia rerum sensu perceptarum formas quasdam et, ut Graeci loquuntur, typos recondit ac continet: ac praeterea iudicat de quibusdam, de quibus sensus exteriores iudicare non possunt: ut hoc flavum esse dulce, et hunc, qui accedit, esse Socratem. Sonsus in co, ad quod proprie percipiendum aptus est, nunquam fallitur: dum et intervallum moderatum sit et instrumentum et id, quod interiicitur, probe affectum. At phantasia saepe fallitur: ut cum in picturis eminere videntur quae plana sunt; ut cum remus in aqua inflexus videtur; ut cum cani Aesopeo imago carnis in aqua caro videbatur. Hanc inesse in bestiis vel ex eo cognoscimus, quod earum pleraeque et meminerunt et somniant, ut equi, ut canes: quorum neutrum sine ea, de qua loquimur, facultate facere possent. Ex eis nascuntur illae, quas in persequendo fugiendoque cerni et Graece o)rektika\s vocari diximus. Nam cum omnem sensum voluptas aut molestia comitetur; quarum altera naturae consentanea et amica est, altera adversa et inimica: fit, ut nullum animal sit, in quo non insit naturalis et appetitio eorum, quae iucunda, et fuga eorum, quae molesta esse videantur. *)orektika\s duna/meis Aristotelis interpretes, Hammonius, Eustratius et alii vulgo duas tantum faciunt, e)piqumi/an kai\ qumo/n. Sed intelligendum est, in omnibus animalibus existere et ex bono praesenti laetitiam et ex eo, quod nondum adepta sunt, cupiditatem; et aegritudinem ex praesenti malo et metum ac declinationem, si mali quid imminere videatur. Haec Stoici, ut me tertio abhinc anno ex hoc ipso loco dicere memini, propria hominis, non ei cum ceteris animalibus communia esse voluerunt. Neque enim metuere bestias, sed quasi metuere: nec cupere, sed quasi cupere: eodemque modo neque vera ipsas laetitia neque vera molestia affici: sed utriusque imaginem modo quandam ac similitudinem habere. Quam opinionem, ut stultam et deliram, exagitant Plutarchus, Galonus, Porphyrius aliique. Sed Stoici,
[ 187 ]
si dogmatum suorum constantiam ac convenientiam retinere ac conservare vellent, ita dicere necesse habebant. Haec enim omnia ita definiebant, ut ex opinione nasci dicerent: ex opinione boni praesentis, laetitiam; ex opinione mali praesentis, molestiam; ex opinione boni imminentis, cupiditatem; ex opinione mali imminentis, metum. Cum igitur opinio in solis sit hominibus, sequebatur, ut ea quoque hominum propria essent. Sed verius est, haec omnia convenire etiam in bestias: neque ex opinione tantum consistere, sed etiam ex sensu aut phantasia boni malive aut praesentis aut imminentis. Omnes igitur illae facultates, de quibus hactenus diximus, in mutis quidem animalibus ita sunt rationis expertes, nullam ut prorsus cum ratione habeant aut communionem aut societatem. In homine cae, quae Graecorum lingua o)rektikai\ nominantur, etsi ratione praeditae non sunt, rationem tamen audire et eius obtemperare imperio possunt. Quorum utrumque nobis paullo enucleatius explicandum videtur. In eis igitur non inesse rationem, ex eo quivis facile intelligat, quod ratio ipsa secum pugnare non potest: at saepenumero laetitiam, molestiam, cupiditatem, metum rationi adversari videmus. Rursus, esse iis omnibus aliquam cum ratione communionem, id indicio est, quod suscepti praeter rationem animi motus, ratione adhibita, aut deponuntur aut mitigantur. Itaque recte ex Aristotelis| Eth. Nicom. I. cap. 13. Fr. |
sententia dicitur, to\ th=s h(mete/ras yuxh=s a)/logon ditto\n ei)=nai: to\ me\n ga\r au)th=s a(plw=s a)/logon ei)=nai kai\ kat) ou)de/na tro/pon lo/gou koinwnei=n: to\ de\ a)/logon me\n ei)=nai fu/sei, meqe/cei de/ tini logiko/n. Haec Latine ita expedite et, ut ita dixerim, rotunde explicari non possunt. Sed nihil difficile amanti.
bellum, in vestrae spem gratiae. Conabor, si qua ratione possim, haec ita Latine eloqui, ut intelligantur: Earum animi nostri facultatum, quae ratione carere dicuntur, duplex ratio est. Quaedam ita sunt rationis expertes, ut nulla prorsus eis intercedat cum ratione communio. Tales autem sunt quinque, vis alendi, vis augendi, vis generandi, sensus et phantasia. Nam hae omnes et communes nobis sunt cum mutis animantibus, et ratione nullo modo dirigi possunt. At eae duae, quarum in altera vis est concupiscendi bonum propositum eiusque adeptione gaudendi, in altera declinandi malum imminens et eo, cum iam urget, dolendi, suapte quidem natura rationis expertes sunt, sed quodam modo rationis participes dici queunt. Quibus eas argumentis rationis expertes esse cognoscimus? Primum, quod his omnibus modis afficiuntur etiam bestiae. Nam et concupiscunt et laetantur et metuunt et dolent. Deinde quod saepenumero cum ratione pugnant: ut cum incontinentem alio ratio, alio cupiditas trahit.
[ 188 ]
Qualis est Ovidii Medea, quae se ait videre quidem et probare meliora, deteriora autem sequi. Nullo autem modo fieri potest, ut eadem animi pars eodem tempore in contrarias partes trahat. Quare cum alio ratio, alio cupiditas trahit, facile intelligitur, aliam| Cf. adn. ad pag. 85. R. Fr. |
a ratione esse cupiditatem. Unde igitur colligimus eas esse tamen in homine rationis quodam modo participes? Quoniam eas rationis audire imperium eique parere interdum videmus. Agamemnoni apud Homerum irascitur Achilles: multa iratus dicit, quae neque cum, cui dicuntur, neque cum, a quo dicuntur, decent. Hinc cognoscas licet, iram a ratione aliam| Cf. adn. ad pag. 85. R. Fr. |
esse. Cum iam eo processisset, ut stricto gladio impetum in Agamemnonem facere pararet, prohibet ratio: quam enim aliam accipiamus Pallada? Atque ibi Achilles divinam illam et nunquam delendam ex animis hominum sententiam profert:
*xrh\ me\n sfwi/+tero/n ge, qea/, e)/pos ei)ru/ssasqai,
*kai\ ma/la per qumw=| kexolwme/non: w(\s ga\r u)/meinon.
Homini, quantumlibet irato, rationem tamen audiendam eiusque obsequendum imperio dicit: id enim satius esse. Potest igitur irae furentis impetus ratione cohiberi: vereque dictum est ab antiquo poëta, morbis hominum rationem mederi. Sic qui gaudent dolentve quibus non oportet, aut plus minusve quam oportet, eodemque modo qui aut cupidi sunt aut timidi, aut contrariis vitiis laborant, rationis imperium accipere et conformare se ad illius praecepta possunt. Atque hoc est, quod Aristoteles primo horum librorum dicebat, illam animi partem ratione quidem carere; sed tamen quodam modo participem esse rationis. In ea igitur sunt omnes eae virtutes, de quibus in superioribus libris disputatum est: quae usitato iam et recepto vocabulo Morales nominantur. Sequitur nunc, ut eam animi partem consideremus, quae suapte natura ratione praedita et hominum propria est: cuius etiam ipsius vires ac potestates antiqui duorum generum esse dixerunt. Appetitionis duas, voluntatem et proai/resin, quam vulgo electionem vocant: quarum voluntas semper tendit ad bonum; proai/resis variat et modo bona malis, interdum etiam mala bonis anteponit. Sed hac de re et diximus multa, cum librum tertium explicaremus, et in librum septimum, ubi de continentia incontinentiaque
[ 189 ]
disputabitur, plura dicenda erunt.| Cf. Tom. III. pag. 445. sq. R. Fr. |
Tres cognitionis, do/can, id est, opinionem, dia/noian, quam mentis agitationem Cicerone, nisi fallor, auctore vocare institui, et nou=n, quem aut mentem aut intelligentiam vocemus licet. Mentis cum sensu ac praecipue cum sensu oculorum magna quaedam similitudo est: unde et saepe Aristoteles oculum mentis vocat; et dictum est id esse mentem in animo, quod oculum in corpore; et, ut suo loco ostendimus, sensum ac mentem interdum confundit. Ut enim sensus, ita mens quoque extremorum est: sed sensus eorum, quae sunt inferiora demonstratione, mens eorum, quae supra omnem demonstrationem. Mente apprehenditur Deus; apprehenduntur mentes illae ab omni contagione materiae separatae; apprehenduntur mundi et eorum, quae illius ambitu continentur, primordia, ceteraque eiusmodi, quae multis magnisque obscuritatibus involuta et in intimis rerum omnium parentis naturae recessibus abdita et retrusa, iis demum perfecte patent, qui puro et ab omnibus libero cupiditatibus animo caelestem quandam in terris vitam agunt. Ad illud mentis lumen cum se applicuit et admovit dia/noia, in qua inest vis ratiocinandi et ex aliis alia colligendi, ex eorum complexu ac coniunctione exsistit et exoritur illa omnium virtutum suprema, quam magnificentissimo vocabulo sofi/an Graeci, Latini sapientiam nominarunt. Ea perfecta cadere in hominem non potest: recteque iudicavit sive Thales Milesius sive quis alius (non enim inter omnes convenit) solum Deum esse sapientem. Sed tamen priscis temporibus qui de Deo rebusque divinis, qui de mundi origine, qui de abditis rerum caussis disserebant, earumque rerum cognitione ceteris excellere videbantur, eos sapientes vocabant. Sapientiam autem esse dicebant cognitionem divinarum humanarumque rerum et caussarum, quibus eae continentur. Primus Pythagoras arrogantiam verbi fugiens, non sophon se, id est, sapientem, sed Philosophum, id est, sapientiae amantem esse professus est;| Cf. Cic. Tusc. Disp. V. 3. Fr. |
ab eoque deinceps qui se iisdem quibus ille studiis dediderunt, Philosophorum appellationem retinuerunt. At mente in rebus tam sublimibus tamque arduis uti, paucissimis hominibus datum est. Pleraque pars in foedissimo eodemque tenacissimo corporearum cupiditatum coeno haerentes et quasi clavis quibusdam, ut Plato loquitur, terrae affixi, ad divina et caelestia ne adspirare quidem possumus. Quod cum ita sit, in omnibus tamen hominibus lucent quasi scintillae quaedam illius luminis; quibus fit, ut principia disciplinarum et communes illas sententias, quas a)ciw/mata aut koina\s e)nnoi/as vocant, ita videamus quasi ea, quae cernuntur oculis, eisque sine caussa firmius etiam ac certius, quam iis, quorum caussam tenemus, assentiamur. Ad quas cum se admovit h( dia/noia, et ex aliis alia quaedam necessario collegit,
[ 190 ]
efficitur e)pisth/mh, id est, scientia, quam esse aiunt cognitionem rei per primam, propriam et necessariam caussam. Quid mens proprie quidque dia/noia sit, diximus, simulque paucis cum sapientiae, tum scientiae originem ostendimus. Quarum utraque ad eam vim mentis pertinet, quam Graeci, ducto a contemplatione vocabulo, nou=n qewrhtiko\n vocant. Est enim et altera, quae ab eis dicitur o( praktiko\s nou=s, aut latiori nomine et aptiori ad omnia complectenda, o( nou=s o( e)n e(ka/stw|, quasi tu dicas mentem, quae non simplicem, ut illa, veritatem sibi propositam habeat in eaque acquiescat, sed referatur praeterea alio, ut ad actionem aut ad operis alicuius molitionem et effectionem. Hac aut videmus duce natura aut certe facile percipimus communes quasdam sententias de rebus bonis et malis, expetendis et fugiendis: eiusmodi sunt, tuendam esse hominum inter ipsos societatem; colendam esse iustitiam; ab iniuria abstinendum; vim vi repellere ius fasque esse: itemque alias, quae quasi principia sunt ac semina artium ad vitam necessariarum. Ad haec principia cum accessit primum dia/noia, quae, ut dixi, alia cum aliis comparans, alia ex aliis nectens progreditur ac provehitur paullatim longius; deinde diuturnus usus et experientia cum accurata et diligenti animadversione ac notatione eorum, quae eveniunt in vita: exsistit illa magistra vitae, omnium bonorum consiliorum praeceptrix, omnium honestarum actionum moderatrix, omnium moralium virtutum dux gubernatrixque prudentia; eademque illa vi excogitatae, auctae et ad summum perductae sunt artes illae, quibus aut nullo modo aut certe non satis commode carere poteramus. Reliqua est opinio, varium et multiforme monstrum, quoque non Proteus aut Vertumnus plures induerit species. Quamquam enim in rebus incertis et fortuitis proprium illius munus est: non tamen eis se finibus continet; sed indomita quadam et effrenata licentia per omne genus rerum temere ruens, omnia permiscet atque perturbat. Interdum etiam sese pro sapientia, pro scientia, pro prudentia venditans, homines nimium fidentes sibi in gravissimos ac perniciosissimos inducit errores. Huic igitur, quoniam fallax, incerta et instabilis est, nullius virtutis origo tribuitur: nisi quod bona opinio de iis, quae sciri possunt, praeparatio quaedam est ad scientiam; bona opinio de rebus agendis, utiliter ad comparandam prudentiam antecedit. Immo vero ut in disciplinis quaedam ponuntur, quibus sine ulla dubitatione credendum est: ita ait Aristoteles| Eth. Nicomach. VI. 12. Fr. |
opinionibus ac sententiis senum et eorum, quos longa et multiplex rerum experientia cautos ac providos effecit, in consilio capiendo et in instituenda vita maximam fidem habendam esse: eas enim eandem vim ad prudentiam, quam illa principia ad scientiam, obtinere. Dixi breviter, ut proposueram, de omnibus humani animi
[ 191 ]
facultatibus; et quamquam hanc totam disputationem quotidianis verbis et inornato dicendi genere contexui, tamen confido, eam vobis non minus gratam fuisse, quam si omnes undique flosculos colligens, omnes dicendi lepores ac festivitates aucupans, concinno quodam ac modulato verborum sono aures vestras demulcere studuissem. Potestis autem facile perspicere ex iis, quae dicta sunt, quibus de rebus in hoc sexto libro explicando disputaturi simus. Nam cum in superioribus libris earum virtutum, quae sunt in illa parte animi, quam per se ratione carere, sed rationi tamen parere posse diximus, natura pertractata sit: in hoc de virtutibus illius superioris ac divinioris partis, hoc est, de intelligentia, sapientia, scientia, arte, prudentia, sed potissimum de prudentia disseremus. Quid igitur? finemne statim faciam, (id enim a me iam expectari video) an priusquam desino, ad haec toto pectore amplectenda paucis vos cohortabor? Ego vero ita faciam, neque committam, ut aut ad ineundam aut ad persequendam pulcerrimam et fructuosissimam studiorum viam, ullo aut loco aut tempore mea vobis cohortatio defuisse videatur. Dubitatis igitur, adolescentes, quin ad harum rerum cognitionem adipiscendam omnis vobis diligentia suscipienda, omnis labor perferendus, omnis corporis voluptas negligenda, omnis aliarum rerum cura ex animo eiicienda sit? Ubi, quaeso, istam egregiam indolem, quam in plerisque vestrum videmus, ubi istud ingenium ad omnia summa natum, ubi istam partem aetatis ad concipienda doctrinae virtutisque semina omnium aptissimam, aut honestius, aut suavius aut fructuosius collocare poteritis? Quid enim est, quo quisquam oblectari, quo ad discendum invitari atque allici possit, cuius non in hisce quotidianis disputationibus nostris copiam reperire aliquam liceat? Est, quem arduarum rerum et remotarum a cognitione vulgi accurata tractatio capiat? Talia nobis plurima in animi partibus excutiendis, in principiis humanarum actionum evolvendis, in patefacienda sapientiae scientiaeque natura necessario tractanda erunt. Est, quem non tam ardua et sublimia quam in quotidiano usu posita et ad instituendam vitam accommodata delectent? Utilissimis ad vitam praeceptis aures eorum qui me audient quotidie personabunt. Est, cui antiquitatis cognitio et veteris historiae commemoratio iucunda sit? At nos quidem scitis vix ullum praeceptum tradere solitos esse, quin ei illustrando repetitam ex Graeca Romanaque historia exemplorum lucem adhibeamus. Poëtarum alius amoenitate ducitur? Nos vero ex optimis utriusque linguae poëtis pulcerrima quaeque libantes, perpetuo disputationes nostras eius quasi salis adspersione condimus. Graecam linguam amat aliquis? Aristotelem hic quotidie Graece loquentem audiet: qui ea lingua dictus est aureum orationis flumen fundere. Latinam anteponit alius? Dabimus nos quidem operam, ut ex optimis Graecis non pessima Latina faciamus; neu quis a nobis audiendis,
[ 192 ]
tanquam in Latine loquendo non satis diligentibus, absterreatur. Omninoque quicunque tantam huc animorum alacritatem tantamque discendi cupiditatem adferent, quantam ego rerum optimarum varietatem et quantum perspicue docendi studium adferam, faxo, nunquam eis veniat in mentem, quod docenti mihi assiduam operam dederint, poenitere. DIXI.
|
