P. Ovidii Nasonis Fastorum Libri Duodecim, Quorum sex posteriores a Claudio
Bartholomaeo Morisoto Divionensi substituti sunt, a machine-readable transcript Latin Colloquia Collection Table of Contents
Fastorum liber septimus
Fastorum Liber Octavus
Fastorum Liber Nonus
Fastorum Liber Decimus
Fastorum Liber Undecimus
Fastorum Liber Duodecimus
Electronic edition published by Stoa Consortium and funded by the NSF-EU. This text has been proofread to a degree of accuracy. It was converted to electronic form using .
Table of Contents
[ 223, sci . 203 ]
Ut Veneri Aprilis , Veneris sic iste marito
Autumni primo tempore mensis adest .
Veneri , floresque placent , et garrula fontis
Murmura , et a Zephyris quae levis aura venit .
At fructus Vulcanus amat, follesque focumque,
Et mensam fuso quae natet uda mero :
Et dulces laetis quas legit vitibus uvas ,
Et quae de ramo poma petita cadunt .
Ambos undifremens Tethys de culmine coeli
Praecipites , vitreo fovit amica sinu .
Illi prima virens Cyprus cunabula fecit ,
Huic primos stravit Lemnia terra thoros.
Nuda Venus tacitis depascitur ignibus artus ,
Et gerit in tenera ferrea tela manu .
Fumosa nudus versat sua membra taberna
Vulcanus , sed quae non gerat arma facit .
Diva Elegos , quod sint faciles in Amore ministri ,
Blandaque describant vulnera Amoris , amat.
Uno Vulcanus brevior pede gaudet iisdem ,
Pentameter brevior quod sit ut ipse pede .
Iste faces nuptis praefert , connubia curat
Alter , et in gemino gaudia corde serit .
[ 204 ]
Ambo divisas terris vasto aequore terras ,
Oppidaque in curvo litore structa colunt .
Hinc Paphia , Aegeis, Cypris , Cytherea , Amathusa,
et Gnydi nomine dicta Venus .
Vulcanus , Siculus , Lyparaeius, atque Hieraeus,
Aeolius .
Quam bene conveniunt inter se humorque calorque
Tam bene Vulcano convenit et Veneri .
Dicitur inde Venus Vulcano iuncta marito ,
Vulcanus calor est , humor aquosa Venus .
Utque creare solet calor humidus omnia , Cypris
Vulcani coniux humida , cuncta creat.
Hinc duo foecundos faciunt Elementa maritos ,
Et bene concordes ignis et unda thoros.
Cessit Quintilis tutelam mensis Iulo
et Iuli nomen habere dedit .
Utque sui mensis custodia tutior esset ,
Sextilem Augusto cessit amica Ceres.
Septimus hic a Marte bono qui nomina mensis
Sustinet , in nomen Principis ire cupit .
Sat patri , sat avo factum est pater optime Caesar ,
Maior avo Princeps , atque parente tuo .
Testis es Armenia , in nostris , quae Parthus habebat ,
Ense tuo pendent signa recepta tholis.
Vindelici testes , Rhetique, et Dalmata saevus ,
Et cum Germanis subdita Pannonia :
ferox , qui te victore superbus ,
Ante triumphales plurimus ivit equos .
Implesti fama Mundum , variisque triumphis
Notus , cum Superis par quoque Numen habes .
Iamque uno factis minor es Iove , cetera Divum
Turba dat astrictas ad tua iussa manus .
Quid memorem saevos casus terraque marique
Superum non sine praesidio .
Livia Spartana vixdum discesserat urbe ,
Illi tu solus sarcina grandis eras .
[ 205 ]
Lassa resedit humo , ramis facientibus umbram ,
Muscus ubi vitreas palpitat inter aquas .
Circum sylva ingens , pendebas ubere matris ,
Cum frendens fulmen venit ab arce poli ,
Flamma fuit , totusque arsit de fulmine lucus ,
Et pars maternae est maxima adusta togae .
Nulla mora est , Vulcanus , adest , fugit ocyor ignis ,
Et melior nuper quam fuit umbra redit .
patulae , reparatum frondis honorem
Garrula contritis sylva cacuminibus .
Et reparat siccas viridi de gramine ripas ,
In crystallina qui fluit amnis aqua .
Praecessit te flamma micans , noctisque sequentis
Discussit clara nubila crassa face ,
viam , qua tuto excedere posses ,
Quod te servabat Numen ad Imperium .
Hoc tibi , cum Syriam peteres , dedit omina certa ,
In dextra Mundi regna futura tua .
Qua Brutus socio solvit cum Consule poenas ,
Plurima stat Magnis ara dicata Diis .
Has victor posuit miles , tibi sacra paranti,
Victima multa quidem , nullus at ignis erat .
Cum subitis totae micuerunt ignibus arae ,
Quaque cremaretur victima flamma fuit .
Hoc tibi Vulcanus fecit , quo numine mensis
Hic gaudet , faustos ut velit esse dies .
In sua iura tuum nomen cum Numine adoptat,
Nomine Tyberium iam meliore vocans.
Hoc quoque sanxerunt Patres , sed parcus honorum ,
Quod datur , hoc tantum ne mereare , times !
Teque hominem credens , cum sis Deus , unica grata est
Vox tibi , cum Patriae diceris esse pater :
patri permittis habere Calendas ,
Quas vult Maemactes Iupiter esse suas .
Hoc sibi desumpsit, quod concitet aëra nomen ,
cupit luce priore coli .
[ 226, sci . 206 ]
Qua feriae fiunt Neptuno , multaque templum
Hostia perfuso sanguine tingit ovis .
Sunt Feriae , quod iis feriatur victima dictae ,
Quodve ferantur iis munera larga Diis .
Stativae certo celebrantur tempore , quales
Carmenta , inque imo colle Lycaeus habet !
At Conceptivas edicit Curio , suntque
Nobile ab imperio quae mihi nomen habent .
Gens quoque multa suas ferias , et sacra procurat.
Privatos celebrat dum domus una Deos :
suos , aut funera , fulgura vel si
Suscipiat positis velle piare focis .
Totus it in ferias mensis , ludosque , nec alter
Fertilior festis , fertiliorve sacris .
Roma potens viridi de lauru necte coronas ,
Sertaque victrices implicitura comas .
Una dies vidit fugientes aequore classes ,
Et Pelusiaco tincta cruore vada .
Vidit et Actiaco dependens colle trophaeum ,
Captaque tartareis arma cremata Diis .
Imperiumque eadem Augusti , Pacemque reductam ,
Et cum Pace Fidem , sydereamque Themin .
Ob victas Macedûm copias lux postera festa est ,
Atque eadem Nysae concelebrata Deo .
Vinitor in corbes versans quos falce racemos
Carpsit . Io cantat Bacche benigne veni .
Et simul iniiciens vicinae in colla puellae
Brachia , cum Baccho tu quoque Cypri veni .
Dicit : et admota temulenta ad basia bucca ,
Mille reluctanti sumit , ab ore rosas .
Illa calet , calet ille novo flammatus ab igne ,
Pomaque decerpit candidiora nive :
Et tunicam tentans removere , Cupidinis arma
Expedit , ingenito virgo pudore rubet .
opem , veniunt mater , fraterque , sororque ,
Et pater , in magno est tota caterva metu .
[ 209, sci . 207 ]
Aegre diripitur iuvenilibus illa lacertis ,
Ceu direpta avidi dentibus agna lupi .
Frendet amans, frendet tentato in crimine turba ,
Mox ridet , risum rixa proterva facit .
Inde ioci , choreaeque, alternaque carmina , colles
Subsiliunt , tremulis fit leve murmur aquis .
ecce nurus sua pectora vellere tectae ,
Miscentur choreis , et nova musta bibunt .
Vite caput tegitur , pendent de fronte racemi ,
Aut hederae cingunt fronde virente comas .
In dextris thyrsi , vel surdo cornua rumbo,
Tympanaque , et vario cymbala fracta sono .
Altera se facies aperit , dum flammea torquet
Lumina qui toto pectore Bacchus inest .
Idem omnes simul ardor agit , fit clamor , et alte
Percussi reboant sylva , lacusque sono .
Accedunt iuvenes devincti crura cothurnis ,
Perque coronatas serta soluta comas .
Deum simulat, Silenumve ebrius ille ,
Qui tremulos ferula fert titubante pedes .
Quos Satyri celeres , lascivaque turba sequuntur
Thyades , atque suis Maenas iniqua genis .
In medio puer intonsa , laetaque iuventâ ,
Pendente ex humeris nebride cinctus erat .
Digna Deo facies , petulanti in lumine risus ,
Ingenua , et nullo pectine ducta coma .
Candentes humeri , pectusque , et brachia , et ipsa
Crura , extinguebant marmor , eburque novum .
Uvam dextra tenet , tenet uvam curva sinistra ,
Mixtaque cum fulvis dulcia poma pyris.
E quibus educit pudibunda cuniculus ora ,
Ut placet , laesit quem ferus ante Deum .
sed morte sua , dum gutture scisso ,
Hostia Lenaeos concidet ante rogos .
Scilicet effossis radices vitis ab antris
Eruit , et tenero palmite vixit iners :
[ 208 ]
Corticibusque novis pomorum dente maligno
Dum nocuit , trunco praebuit ille necem .
Hunc ideo sibi mactari Semeleia proles ,
sator , vitisatorque cupit .
Quam bene dissimulat Bacchum puer improbus , et quam
Proxima bis geniti prostat imago Dei .
Hunc decuit genuisse Iovem , Lascivia circum ,
Blanditiae , et Lusus , Ebrietasque iacent .
Accipit hos omnes currus , sublimis in illo
Pantheras solo Numine Bacchus agit .
Non illis sunt fraena feris , prudentia ducit ,
Brutorum insutos pellibus una viros .
Post currum agrestes , pars coeno perlita vultus ,
Aut fuligineo picta colore venit .
Pars in divulso tota est sub cortice tecta ,
Aut latet in densis arboris acta comis .
Aut minio rubet ardenti , mustove recenti ,
Omnibus ex voto mimica larva fuit .
erat , ductus cornu sacer hircus ad aram ,
Occiderat , pendet victima fixa veru.
Diripitur , praebetque escam poscentibus , Orpheus
Scissus ab irata Maenade talis erat .
Non illi cantus , non Bacchica sacra reperta ,
Non dulces cytharae tunc valuere soni .
Hîc panes in frusta abeunt , sectique racemi ,
intorto vimine facta cadit .
Talia Pirithoi veteres connubia cantant,
In quibus intactus vulnere nemo fuit .
Laetior ista quidem rixa est , leve vulnus utrinque ,
Bellaque pacificus qualia Bacchus amat.
Quisque rapit , quod quisque probat, nil triste probatur,
In caput innocuus corbis et uva volant.
Hunc cum fronde sua vitis concussa flagellat,
Aut hederae , Bacchi serta dicata comis .
Ille levi vapulat nudato cuspide thyrso ,
Aut sentit pavidae tergora rapta damae.
[ 209 ]
Alter missa manu bellaria blanda remittit ,
Pomaque lascivo quae cecidere sinu .
Purgamenta animae vannus tenet , et tenet ova ,
Vivaque mordaci sulphura mixta sale .
Sunt qui Cadmaeis portent abscondita cystis
Orgia , Thebani quae reperere viri .
Fertur et obscoeni plaustro pars nota Priapi ,
Et quae non vellet tangere casta nuces.
Non illo bona verba die : lascivia regnat,
Ebrietas petulans, et malesana Venus .
Luditur incompto versu , lusuque soluto ,
ut Venerem psaltria carmen habet .
Interea plenis spumat Vindemia labris ,
concusso vecte repressa gemunt .
Fons fluit , et diti restagnat cupa liquore ,
Dum largus medicas fundit Iacchus opes .
Plebs , Patres , Princeps , virgo , matronaque , gaudent
Festum hoc per plures concelebrare dies .
Addunt et noctes , quas multa lampade rumpunt ,
Dum faciunt Bromio festa proterva Deo .
Festaque devictum ob Persen , Volscosque rebelles ,
Miscent , qui quondam bella tulere novem.
Deque triumphatis fiunt sacra laeta Phaliscis,
Et Veiis aegre sub iuga nostra datis .
Tunc quoque dicuntur laudes in carmina missae ,
Ob victos Poenos magne Metelle tuae .
Ante graves currus tredecim selecta videbas
Corpora , magnanimum corpora capta ducum .
Et quas Roma boves mirata est , nomine lucae,
nivei dentes , atque proboscis ebur.
Bellua Romano nondum bene cognita civi ,
Intulerat pueris , virginibusque metum .
Cum ducta in Circum iaculis confossa perempta est ,
Tum lucae centum plus cecidere boves .
Morte metus abeunt , pubes Romana triumphat,
Infesto calcans caesum elephanta pede .
[ 210 ]
et saltat circum , cantatque, cadetis ,
Vos quoque , de nostra praeda perempta manu .
Punica regna cadent capta Carthaginis arce ,
Ultima sed nostri bella nepotis erunt .
Quam bene nunc cecidit barrhorum praeda , Metelle ,
Tam bene Carthago diruta tota cadet .
Romanos inter cives clarissimus , omnes
factis eloquioque duces .
Consilio , dextraque potens , interritus hostes
in medios , et facis ipse fugam .
Dictator , Consulque iterum , Superumque sacerdos
Maximus , et leges , et sacra iusta colis .
Tu secreta Deum Troianae Pallados arma ,
focos , Aeneadumque Deos .
Cum Vestae templum ferales iret in ignes ,
hoc debent Numina nostra tibi .
Infelix pietas , et cui servata rependunt
Non meritam poenam , suppliciumque grave .
Nam cum per flammas ires , tibi lumina flammae
Clauserunt , oculis orbus es ipse tuis .
Lumine lumen abit , quique est in lumine clausus
Ignis vanescens igne furente cadit .
Plus Superis tribuere Patres , currumque dedere ,
Ne laedant caecos aspera saxa pedes .
Scis bene quod Poenis , Siculisque ferentibus arma ,
Dedecus in nostrum Troica Vesta fuit :
Immisitque Euros , adversaque flamina , classi
Romanae lacrymas, naufragiumque dedit .
Tum contempta fuit , cum Numina sancta vocares,
Et nullas sancto ferret ab ore preces .
Deam , sacrisque paratis ,
Unica contemptae victima nata fuit .
Tum placata Dea est , ereptaque filia morti ,
Proque illa cecidit buccula fronte minax .
Sic cum Graecorum retineret in Aulide classem ,
Omneque turbaret laesa Diana mare .
[ 211 ]
Non tulit haec fletus patris , non funera natae ,
Supposita est illi cerva , necemque tulit .
Inde favor Vestae , Poenus , Siculusque necati,
in celeri vix bene raptus equo est .
Non alias Erebo , mactatum est pluribus umbris ,
Praecedens Erebo sit licet acta dies .
lanigerae pecudes , queis vellera nigra
et nigro tergore mille boves .
Sed licet et mactes taurorum millia mille ,
Atque hominum totidem millia mille cadant ,
Non satur est illis Erebus , quo copia maior
Advenit , ille avido gutture plura petit .
Sic nunquam epotis hydrops satiatur ab undis ,
Nulla potest diram lympha levare sitim .
ubi quintus laetas praecesserit Idus ,
Inter sydereos Capra notanda choros .
Aurigae premit illa humerum , sobolemque gemellam
Cernit in Aurigae saltet ut illa manu .
Intutum est pelagus nautis , orientibus illis ,
Quam multae pelago succubuere rates :
in sicco miseri planxere parentes ,
Naufraga ab undoso corpora pulsa salo .
Et coniux contusa genas , discissa capillos ,
Cum geminis natis constitit ante rogos .
Quod si sola suos radios Iovis inclita nutrix
Efferat , in timido pectore terror erit .
Maiores faciet , quam sint timor ille , tumultus ,
ipsos falsa pericla metus .
Sic cum Titanes in coelum bella tulissent ,
extincto fulmine inermis erat .
Pro clypeo sumpsit nutricis vellera caprae ,
Quo conspecto hostes diriguere metu :
Fit fuga , fit strages , dum summo e cumine Coeli
In subiecta graves , et fera saxa cadunt .
Poena Iovi placuit , placuit victoria , Capra
Adiutrix uno sidere clara micat .
[ 212 ]
Hinc quoties aliquis Superos ad bella vocavit,
Aegida scripserunt in Iovis isse manum .
in simias illâ convertit , et illâ
Vasta Gigantaeis nobilis Aetna rogis .
At postquam imperium firmavit Iupiter Orbis
Coelestis , natis arma gerenda dedit .
Indulgere senem genio , partaque quiete ,
Iuvit , et in potu continuare dies .
Forte fuit monstrum horrificum , Tritonida circum
populis intuleratque necem .
Namque alios torvo spectatos lumine , saxa
Fecerat , in varios corpora fixa modos .
Aut alios forti contusos dente vorarat.
Humanus monstro potio sanguis erat .
Aut simul ut vivis detractum crinibus anguem
Torserat , in morsu mors erat atra novo .
Missus in hoc Perseus , Danaës pulcherrima proles ,
Cui talare duplex in pede penna fuit .
A tergo clypeus , turbatae Pallados arma ,
In dextra fera falx ex adamante micans .
Qua cecidit saevae caput exitiale Medusae ,
Hinc etiam est multo terra dracone ferax .
Talis in astrifero collucet Perseus orbe ,
Concutiens laeva Gorgonis ora manu
Hoc pretium virtutis habet , coeloque receptus ,
Cum Iove discumbit, colloquiturque suo .
es nobis Caesar , Germanice Perseus ,
Roma polum , unde pater , quae facis arma , probat.
Est tibi vincendum Gorgon, Germania , monstrum ,
Cui Romana acies unica coena fuit .
Vincetur , iunctumque tuo Germanice patri
In niveis iterum Roma videbit equis ,
Non tibi materiem bellatrix Roma negabit,
Ultimus e tantis sit precor iste labor .
Nescio quid dirum nascenti Gorgon ab astro
Influit , et mea mens tetra venena timet .
[ 213 ]
Est quoque quo Syriam timeam , gens perfida nobis ,
et Piso nomina , triste sonant .
Nec te Threiciaeque Sami , Clariique sacerdos
Decipiat , dubio carmine Phoebe canis .
Nec te qui pulsat Memphytica sistra sacerdos
Fallat , adulator , quae cupis ipse , canet .
Quid tibi cum Aegypto est , nihil hic nisi triste videbis !
Pellaei occurrent nota sepulchra Ducis .
Quodque sonum reddit Phoebi surgentis ad ortus
Aethiopis marmor Memnonis ora gerens .
Quae tua , nunc aetas , Caesar , cecidere , veneno
Ille , sed hic Graia cuspide fixus obit .
Pyramides , Thebaeque, nihil nisi turpe cadaver ,
Praedicunt subitam tot monumenta necem .
Quid quod Erycthonius lacrymarum congerit imbrem ,
suis obruit Idus aquis .
Vix illud bene se Oceani super aequora sydus
Extulit , in multo Iupiter imbre tonat .
Arcturus fletu , coelesti Iupiter igne ,
Funera praesagit , Caesareosque rogos .
Ignotas nobis , quas liquerat ante tenebras ,
Agmine tunc denso trisitis hirundo petit .
Instantem fugit illa hyemem, nymbosque, nivesque ,
Funestus multis exitus ille fuit .
Atra cohors plangens Cyri tentoria supra
Constitit , et Cyro plus valuere Scythae .
Haec eadem praesaga olim Pyrrhoque, feroque
Antonio , certae cladis hirundo fuit .
Deme metum , patriamque tuam securus in urbe
Protege , Romanum si modo nomen amas.
Fac tibi contingant quae cunctis otia praestas ,
Effugiant curas irrequieta tuas .
Pro castris domus ampla tibi , castique Penates ,
Quos Pax , Romanis quam facis ipse , colit .
Saepe legenda suo pangat tua nomina clavo
Praetor , et ad fasces sic numerosus eas .
[ 214 ]
Idibus hoc faciat , non illo tempore factum ,
Iratos nobis sensimus esse Deos .
Sic ubi Plebs Patres contra secessit , et ingens
Seditio cives misit ad arma truces
Aut cum relligione animi , vel corpora morbis ,
olim peste levanda forent.
Tum Dictator ob id factus , qui pangere clavum
Sciret , et in magni pangeret aede Iovis .
Hinc prisci rediere animi , concordia facta est ,
Et fera Romana cessit ab urbe lues .
hunc morem nostros docuere , fuitque
Infixus Thuscae clavus in aede Deae .
Monte in Tarpeio construxit Horatius aedem ,
Quam Capitolinus Iupiter ipse colit .
Antiquo ritu Septembribus Idibus illa
est , faustum concinuistis aves .
Inde potens Caesar subiectum despicit Orbem ,
Phoebus anhelantes qua celer urget equos .
Utque Iovis domus est coelum , sic Caesaris Orbis ,
Perpetuo terras haec domus una regat .
A laeva templi laqueatum Iuno sacellum
Obtinet , a dextra Pallas amica subit .
Invenit haec numeros , illi numerantur et anni ,
Quos agit in patrio Roma beata solo .
Inde scies fasces gessit quo tempore Consul ,
Illo quis Praetor , quisve Tribunus erat .
Hanc Divam factus Consul Romanus adorat
Et victor laurum ponit in aede Deae .
Bellorum , Pacisque potens Tritonia virgo est ,
Hinc illi laurus sacraque oliva fuit .
Arma gerit quibus adversum procurrat in hostem ,
Atque oleam , pacem si modo poscat , habet .
Quadriiugis laetatur equis , curruque superba ,
Proterit inflexo quos pudet esse genu .
Cincinnatum olim pangentem in limine clavum
Atque triumphantem viderat una dies .
[ 215 ]
Viderat et Pallas , susceptaque vota benigne
Audierat , fusas audieratque preces .
Ipsa sonum , strepitumque simul , plausumque canentis
Plebis , Io magna voce Triumphe venis .
Tam celebris causas liceat memorare Triumphi ,
Res est victuro carmine digna cani .
Notus erat bellis , sed culto Quintius agro
Notior , huius erant iugera pauca soli .
Quintia trans Tyberim nobis nunc prata vocantur,
Exculta a tanto regna beata viro .
Ille iugo tauros solitus subnectere, coniux
Racilia in solito pascere monte pecus .
Hos neque tunc plumae , nec stragula picta fovebant ,
Sed stupa molliculus iuncea lectus erat .
ligno , retinebat prandia lignum ,
Dapsilis esca fuit cepula tincta sale .
Pectora vir nudus , collumque , et brachia , latos
Vix bene stringebat pinguis aluta pedes .
Ante puer stimulis tauros urgebat , at ille
Stivam , qua forti presserat arma manu .
Talis erat , cum Dictator mandante Senatu
Dictus , ad antiquam duxit aratra casam .
Ut digitis depexa coma est , hirsutaque barba ,
Et tersus crasso pulvis ab ore fuit :
manus fontana perluit unda
Et fuliginea de trabe sumpta toga est .
Collegit subito turmas , Equitumque magistrum
Tarquinium dixit , Regibus ortus erat .
Sed pauper , pedibusque suis stipendia plura
Fecerat , huic vallus notior urbe magis .
Paupertas , Virtusque duos coniunxerat , et quae
In prisca probitas nobilitate fuit .
Dudum Minucium , Romanaque castra premebat
Aequorum Princeps obsidione gravi .
Nec spes ulla fugae , nec spes erat ulla salutis ,
Ensis et ante oculos , et ferus hostis erant .
[ 216 ]
Cum subito adventu Dictator nocte silente ,
Circum castra hostis castra inimica locat.
Tarquinius turmas , pedites hinc Quintius urget ,
erectos Consul ad arma suos .
Sic circumseptus, nostros qui sepserat, hostis
Caesus , facta sua funera morte luit .
Pars restabat adhuc , positis cum Claelius armis ,
Sollicitas victo solvit ab ore preces :
Atque suis reditum in patriam , vitamque poposcit ,
Concessus reditus , pactaque vita data .
Militibus tamen est adiecta infamia victis ,
Corpora servili supposuere iugo .
Vincla Duces subiere , Ducum Dux Cloelius ante
Ibat , in arentem lumina fixus humum .
Obvius huic quicunque fuit ludibria dixit ,
ruptor foederis iste fuit !
O quantum spolii cepit socialibus agris
quantum sanguinis iste tulit !
Illusit nostris deceptis fraude locorum ,
Perfidus , et Latium perdidit igne solum !
Praeda venit , cui praeda fuit Romana iuventus ,
Ultima cui vitae est ista futura dies !
Quamvis ipse tegas fluitanti colla capillo
Improbe , quae resecet colla securis erit !
Dixit , et ante suam ramis foelicibus aedem
et ipse bibit .
Respondet madido vicinia tota , bibitque ,
Atque hilarante mero verba iocosa canit .
Hoc facit et miles , donec Capitolia victor
Dictator subeat , sacrificetque Iovi .
Sed ne te populi communia gaudia fallant ,
ludis quatuor adde dies .
Hos Equitum nova praecedet Transvectio , ne quis
Concesso petulans ordine cedat equus .
Neve macer, vel crure malo , tortoque lichenis,
Vel sit ab incultu pulverulenta cutis .
[ 217 ]
Ne morbo gravis , aut transactis segnior annis ,
Neve putri muco naris adesa fluat .
Quos rigidus Censor spectans pro Castoris aede
et ad scabras imperet ire molas .
Mane erit , ad campum Martis selecta videbis
Agmina , et instrati conspicientur equi .
Turmae Equitum duplices , eadem pugnantibus arma ,
Tela duo , clypeus , cassis , et ensis erunt .
Ut doctor campi dederit cum verbere signum
fusis quisque feretur equis .
Nunc diducta phalanx diductos fertur in hostes ,
Nunc spisso certat vincere posse globo .
Tela volant disrupta , gravi contorta lacerto ,
ab infesta cuspide cassis hiat.
Tum ventum ad gladios , clypei excepere retusos,
Nec satis in ferrum ferreus umbo valet .
Iam similis verae circumtonat ira Gradivi ,
Fit fragor , et saevae mortis imago subit .
Circumfusa metu spectantum turba tremiscit,
Et pacem pavido clamat ab ore dari .
Pax facta est , Equitesque manu simul arma remittunt ,
Et ludunt Troia bella petita sua .
Quadratum fecere agmen , spatiisque relictis
In medio , aequales constituere globos .
Tum nymbo similes effusi , praepete cursu ,
Subiectum celeres surripuere solum .
Mox divisa acies , geminoque in corpore tota
Constitit , et duplex ala notata fuit .
hinc visa est , ovi , cuneique figura ,
Et quaecunque alia est bellica ab arte nota .
Turbine dein celeri versatum ducitur agmen
In circum , attritu stridet arena rudis .
Ast ubi quadratae forma est repetita phalangis ,
Perque datas quaeque est turma vagata vias ,
Casside summissa plebem sine voce salutat
Cursu , atque armorum pondere lassus Eques ,
[ 218 ]
Mars pater imposita ludos dum spectat ab aede ,
Hic primum nascens Romulus , inquit , erat .
Natalem celebrate viri , celebrate puellae ,
Iam venit , in vestro est conditor ille sinu .
Augustusque sui venit ad natalis honores ,
Ille meus vere filius , iste nepos .
Dudum Iustitiam crimen mortale fugarat,
Iamdudum lances fregerat illa suas :
suis pedibus deiecerat astris ,
Subiecto praebens illa cremanda rogo .
Unde patens pars illa poli combusta vocata est ,
Quae Chelas inter Iustitiamque vacat.
Hic Phoebus condebat equos , cum vagiit infans
Romulus iratas Tybridis inter aquas .
Scorpius , infelix monstrum , sua brachia primum
Luminibus nostris conspicienda dabat .
atrum virus , quo turgidus ille ,
terris sydere bella ciet .
Hinc puero fraudes , raptus , caedesque propinqui ,
avidus per scelus omne furor .
Nil leges , nil iura facit , sceleratus habendi
In defraenato pectore regnat amor .
Adde quod illa domus nostra est , qua Romulus ortus
Semine deque meo , sydere subque meo .
Inde viro armorum crepitus , clangorque tubarum
Belligero , imbelli plus placuere lyrâ .
Illi ferratum galeâ caput horrida setis
Pectora , lorica clausa fuere gravi .
Utque eius vita est versata in turbine tota ,
Turbine sic celeri raptus ad astra fuit .
Nunc quoque victricem de coelo concutit hastam ,
Et dici prisca voce Quirinus amat.
Et turbat mentes hominum , bellumque suadet ,
Et decus hoc unum vincere posse putat.
Verum ubi Religio implevit formidine mentes ,
Atque redux probitas cum pietate fuit .
[ 219 ]
ad nostros misit sua iura Quirites,
Immanis feritas fugit , et omne scelus .
Reddita virtuti merces fuit , aurea fama ,
Criminibusque etiam reddita poena fuit .
Tunc Astraea novo compegit sydere Libram ,
Signum aequi , veteri restituitque loco .
Dividit haec spatiis aequis noctemque diemque ,
sibi spectat utrumque polum .
et Italiam , quae certo examine Gentes
Devictas tollit , vel premit ipsa suo .
Haec missos recipit Divos , nuperque recepit ,
Principis Augusti Numina iuncta sibi .
Hic genitus fausto Capricorni orientis in astro ,
pleno lumine Luna Iovem .
Hunc Venus , et placido vidit Cyllenius ore ,
Saturnus quinta rector in aede fuit .
Paulatim cum Sole dies crescebat , et alvus
Matris crescebat , lactificusque sinus .
Donec ad aspectum Thaumantidos, Accia prolem
Aurorae Luna premebat equos .
Nascitur Augustus , qualis Sol aureus Orbi ,
Nocturnas clara luce fugante faces .
In genesi Sol imus erat , Sol alta petebat ,
Augusto terris exoriente poli .
Sole nihil maius , nil principe Caesare maius
Augusto , vivens qui Deus esse tulit .
Quique Deus nunc est , retinetque ex parte Bilancem,
Brachia qua tendit Scorpius , atque trahit .
Huic vivax , foelixque aetas , foelicia Mundo
Saecula , pax constans , Imperiumque tenax .
Ingenium solers illi , speciesque decora ,
Quam Venus in pulchro pulchra nepote probat.
Iustior haud quisquam iuvit mercedibus artes ,
Et doctas Musas , nomen inane prius .
Ut tandem implevit Vatum praesagia , Librae
sub patre Sole domum .
[ 220 ]
Haec ait , et celeri Mavors super aethera motu
Tollitur , ut Veneris splendida tecta petat .
Autumni cumulabat opes Dea , pocula Nymphae
Bacchica , cumque pyris aurea poma dabant .
Spargebant mensis pratensia dona puellae ,
Et Mavors flores , et nova poma legit .
Ceteraque exposuit reliquis venalia Divis
Ad lancem, duros Lanx erat ante pedes .
Dei famulum , Libramque tenentem ,
Et pretium pomis sollicitante manu .
At Marti pretium poenae , parvique laboris
Grande erat , e Veneris poma petita sinu .
Talis erat facies coeli , cum Iupiter Orbem
Condidit , et terras dissociavit aquis .
Autumnus Pomis gravidus , gravidusque racemis ,
Vix bene nascentes messe replerat agros .
Natus homo est , foelix vivebat munere Divum ,
Et de vicino fonte bibebat aquas .
Cum pare quisque sua ludebat in ilicis umbra ,
inter se non violanda dabat .
Mortales mixti Superis convivia agebant ,
agiles ad sua festa Dii .
Non illis tunc arma , aberant poenaeque , metusque
Poenarum , nullum crimen in Orbe fuit .
Laeta aderat semper terris hominique Iuventa ,
Mors aberat , quae nunc omnia falce metit .
O Miseri ! frustra nostrae per templa Iuventae ,
aras volvimur ante sacras .
Obruimur numero tacitisque senescimus horis ,
Et non auditos ad styga Parca rapit .
Venit ad exequias facundi Pluto Maronis ,
Nec tanto lacrymas praebuit ille viro .
Occurrit venienti umbrae , dextramque tetendit ,
Et bene apud nostros tu quoque , dixit , eris .
Nigra tibi dudum sunt cognita regna profundi ,
Cocytique amnes , Tartareaeque domus .
[ 221 ]
Hîc per te Aeneas descendit , et ora parentis
Vidit , in Elysiis ora videnda locis .
Vidit et exanguem vultum infoelicis Elisae,
Pallidaque a gladio pectora facta suo .
Nulla Erebi non nota tibi via , gratulor hospes ,
Quod dederis supero nostra legenda polo .
Non erat Aeneis satis tua ! fama perennis ,
Qua manet Aeneae , Caesaribusque tuis .
Audivere satis mortales dulcia metra ,
Fac tangant stygios hac quoque metra Deos .
Illa per Aeneas Manes , et Tartara liquit ,
Et cepit Latii debita sceptra soli .
Haec repetes , repetesque iterum , nunquamque remittes ,
Haec tibi apud nostros poena perennis erit .
Desiit , atque ambos lethalis condidit umbra ,
Phoebo exclusos tempus in omne die .
Hoc Superi , Caesarque vetant , insculpa sepulchro
Vergilii , Augusti carmina scripta manu .
Hic lapis ossa tegit docti tumulata Maronis ,
Qui quondam cecinit pascua , rura , Duces .
Post Romam vivet , mittetque in saecula nomen ,
Carmine quo cecinit pascua , rura , Duces .
Audiit hoc fatum genitrix Aeneia , plausit ,
Et mixtas myrto sparsit amoena rosas .
Hunc morem nostri vates renovare quotannis
Gaudent , et fuso frangere liba mero .
decus , et sanctae nova gloria turbae ,
Cui Phoebus lacrymas, et Cytherea dedit .
Cuius ad interitum , ne funera tanta videret ,
Totus in Oceani Pegasus ivit aquas .
Et pede concusso Parnassi nobilis amne ,
Virgilii Musas iussit ab ore loqui .
Fac nostrum consurgat opus per carmina , quanta
Caesar , et aeterni promeruere Dii .
Hunc iuvit servasse, Egnatius concidit , et qui ,
In tantum tulerant arma scoelesta caput .
[ 222 ]
Ara etiam reduci Fortunae erecta , diesque
Augusti reditus festus in urbe fuit .
Inque foro Iuli , Veneris Genitricis honores ,
Sacraque cum multa sunt repetita prece .
Nullus honos Magno , cuius lux ultima mensis ,
Principium vitae , finis et ipsa fuit .
Haec eadem spoliis plenos hostilibus axes
Vidit , et in vinclis ingemuisse Duces .
Quotque Asiae populi , titulis tot nomina legit ,
Unus pars Orbis tota triumphus erat .
Nunc iacet in Libyco semiustus litore Magnus ,
Vix lapis est , huius qui tegat ossa , super .
Cui victi tot colla Duces , Regesque dederunt ,
Aegypti Regi colla secanda dedit .
Hoc Fortuna sibi statuit sublime trophaeum ,
Ut noris parvo magna subesse loco .
Sic modo quae fuerat sylvarum gloria quercus
Sacra Iovi , et vitta versicolore nitens .
Quam flos cingebat multa pendente tabella ,
In qua spem voti , votaque carmen habet .
Cuius sub ramis Dryades duxere choreas ,
In cuius ramis nidificastis aves .
Sub quibus et pastor pecudes , armenta bubulcus
Egerunt , medium Sole tenente globum .
Ut simul excisa est , positae cecidere tabellae
Ruperunt vittas florea serta suas .
Fugerunt Dryades , volucresque , et pastor , et eius
Sub ramis toties quae latuistis aves .
Visae etiam et frondes , visae pallescere glandes,
Esca simul gregibus , factaque praeda sui ,
Opprobrium agricolis , ramos manus impia caedit ,
Et caput , et truncum , quae daret illa foco .
Nec quidquam superest de tanto corpore , praeter
Nescio quod famae nomen inane suae .
