P. Ovidii Nasonis Fastorum Libri Duodecim, Quorum sex posteriores a Claudio
Bartholomaeo Morisoto Divionensi substituti sunt, a machine-readable transcript Latin Colloquia Collection Table of Contents
Fastorum liber septimus
Fastorum Liber Octavus
Fastorum Liber Nonus
Fastorum Liber Decimus
Fastorum Liber Undecimus
Fastorum Liber Duodecimus
Electronic edition published by Stoa Consortium and funded by the NSF-EU. This text has been proofread to a degree of accuracy. It was converted to electronic form using .
Table of Contents
[ 165 ]
Iulius ut cives , totumque coercuit Orbem ,
Et possessa suis regna recepit avis .
Correxit mores , leges correxit , et Annum ,
Deque meo dixit nomine Mensis eat .
Assensere Patres , tum cepit Iulius esse ,
Cui primum e quinti nomine nomen erat .
Natus in hoc Caesar , proles illustris Iuli ,
Anchisae , et magnae Cypridis iste nepos .
Iunius expulerat Reges ; Consulque vocatus ,
Presserat infenso Regia sceptra pede ,
Tum sumpsit fasces pro libertate Quiritum,
Qua fit luce sacrum viscere Carna tibi .
Iunius hinc Mensis , sequitur quem Iulius , illo
Iulius Imperium sumpsit , et arma tulit .
Hinc Iuli migrat conductor ab aede Calendis ,
Et novus ignotos placat odore Lares .
Hic captae est urbis species , fit clamor ubique ,
Hic veteres aedes deserit , ille subit .
Talis erat Nonis Populi fuga , cum timor urbem
Cepit , et incerto plebs fuit acta metu .
Vel quod ab hesterna Capitoli incendia luce ,
Atque ustos saevo viderat igne Deos .
Hinc timidi venit Populi fuga , tecta relicta ,
Tutus in immensa non fuit urbe locus .
[ 166 ]
Vel quod apud Capreae viridantia prata paludis,
Belliger ad superos Romulus ivit avos .
Attoniti mansere Patres , cum fulmen , et imber
Deciderent , timor hinc , et fuga facta fuit .
Tertia sed causa est melior , gens Gallica nuper ,
Ceu torrens , Latios depopularat agros ,
Quidquid restiterat caesum , Romana iuventus
Occiderat , tanto est Allia nota malo ,
Cesserat Etruscus subitis oppressus ab armis ,
Nec qui pugnaret civis in urbe fuit .
Pars sylvas , pars antra petit , pars oppida nondum
Diruta , Tarpeia pars bona in arce latet .
Invalidi cecidere senes , tum barbarus hostis
Quaesitas longo tempore carpit opes .
Implentur vacuis plaustris fora , plaustra replentur ,
Nec satis in praedam Gallica plaustra valent .
Et tamen egeritur domibus quaecunque supellex ,
Et nostris pridem munera vota Diis .
Vix Fora sufficiunt , amor est sceleratus habendi ,
Et cum possideat quaerit avarus opes .
Hoc sensit vigilans Capitoli miles ab arce ,
Spes nulla auxilii , nulla salutis erat .
Obtulit hic Gallo pretium auri pondera mille ,
Quo tandem saevo liber ab hoste foret.
Accepit pretium victor , tum deserit urbem
Incensam , atque Asiae ditia Regna petit .
Omnis corruerat supremo a culmine Roma ,
Quae dominos caperet , non erat ulla domus .
Non ipsis tectum Superis , simulacra iacebant
Saxea , de templis eruta signa suis .
Utque solet pastor , summi de vertice montis ,
eversas fulminis igne casas ,
Sic Romana redux, fugitivaque turba , tremiscit,
Inque suo dubitat Roma sit ipsa loco .
Paulatim tamen accedens , confusa timore ,
quondam cognita tecta sibi .
[ 167 ]
Nec sua quae fuerant noscit , timet omne quod audit ,
Quodque videt : prisco mens stupet icta metu :
Victoresque putans, audire , et cernere Gallos ,
Torpet ; in ignavo pectore terror erat .
Ac veluti tenues spectrum cum cessit in auras ,
Visa tamen monstri tristis imago manet .
Quique genis fuerat pallor , qui crinibus horror ,
ut Arctoo frigore membra stupent .
Cuncta timet , qui cuncta putat spectrum esse , vel umb.
Nil reliqui , ad passus pallet et ipse suos .
Deseritur domus , et qua atrum vestigia parte
Defixit monstrum , triste piamen habet .
Tota vacat, donec lustrata pialibus undis
Reddatur trepido libera facta metu .
Tum repetit dominus purgatas tutior aedes ,
Et Laribus ponit florea serta suis .
Sic postquam Romae Romanus turpe cadaver
Vidit , et in magno vasta sepulchra rogo .
Audiit atque Urbis Genium miserabile passim
pulsos sedibus esse Deos .
Tunc timor hic veteri superadditus, aufugit , errat,
Nec certas aedes , nec colit iste focos .
Consulitur sacrum de Religione volumen ,
Obscuri Marcus carminis author erat .
Hoc legitur scriptum , ludos deposcit Apollo ,
Hic omnes belli pellet ab urbe metus .
Et quas Roma dedit poenas sub milite Gallo ,
Gallia Romano milite victa dabit .
Inter Aventinum montem , montemque Palati ,
In Tyberis fluvii margine Circus erat .
Non qualis , quantusque patet qui Maximus est nunc ,
Tu licet hoc stares tunc quoque Circe loco .
Te priscus , quem Roma colit quintum ordine Regem ,
Struxit , et in certa sede sedere dedit .
Nondum conscissum Circenses marmor in usus ,
Nec fuerant auro pegmata tecta sacro .
[ 168 ]
Non ova , aut Divi , non Dis devota supellex ,
Nec quae currenti stat data meta rotae .
Non fuerat chrysocola solo superaddita , nec scobs
Argenti , aut rubro terra subacta croco .
Pura erat , et qualis de fluminis eruta fundo ,
vilis arena vias .
Impletur Circus , subeunt praeludia pompae ,
Hic cytharam digitis pulsat, et ille canit .
Subsequitur saltans alter , venabula quartus
et a tergo picta pharetra sonat .
Tum biiuges currus , et equis invecta iuventus ,
Et trux ostentans membra torosa pugil.
ferus , minusque ad scenica doctus
Munera , solerti prodere verba manu .
Sparguntur flores , succedunt deinde puellae ,
Et pueri , alternis cantat uterque chorus .
Io Paean, et Io bis dicite Paean,
Decidet in nostras praeda petita manus .
Quique Deos Latii contempsit barbarus hostis ,
Hostia contemptos decidet ante Deos .
Pluraque cantabat, sed procedente tumultu ,
Non exauditum nobile carmen erat .
Baiulus interea numeratis passibus ibat ,
Signa Deum portans, aptaque vasa sacris .
Tum bis quinque Viri , Graecaque in veste sacerdos ,
aderant ad nova sacra popae .
Cornibus auratis , et multo flore superbus ,
Bos erat , intonso victima vota Deo .
Pone sequebantur geminae duo lactea caprae
Corpora , et inde dies mox Caprotina fuit .
Ante aras una steterant , votisque peractis ,
Ut simul adstiterant , sic cecidere simul ,
Tum super imposuit flammis consulta sacerdos
Exta , mero , libo , thureque sparsa prius .
Et circumstantem lustravit sanguine turbam ,
Ut mos a priscis traditus extat avis .
[ 169 ]
Mox ludi fiunt , quos multo Roma favore
per quinos exhilarata dies .
His actis animi redeunt , Romana resurgit
Gloria , consurgunt , moenia , templa , domus .
Pax erat , et pacis studiis addicta iuventus ,
Aspera Threicii tempserat arma Dei .
Unanimes Aequus , Thuscus, sociique Latini ,
Contra Romanos impia bella parant .
castrisque ad moenia versis ,
replent territa corda metu :
Quasque solet victor miseris indicere victis
Contemnunt leges , altera iura volunt .
Scilicet illustres viduas , tenerasque puellas ,
Nobilium poscunt pignora grata patrum :
Ut secum in Venerem coeant , interque choreas ,
Et cantus , siccent pocula plena mero .
Quid facerent Patres ? quid Plebs ? incendia late
Crescunt , et iugulum qui petat hostis adest .
Romanas inter famulas , quis credere posset ,
Magni animi virgo Graeca Philotis erat .
Ancillas iungit comites , doctaque capillos
Torquet acu , Syrio spargitur imbre coma .
Adduntur vittae , gemmata monilia pendent
Auribus , astringunt aurea vincla pedes .
It stola serviles cocco distincta per artus ,
Et dominas ipsas fallit imago sui .
Per varios vestis celatur sica recessus ,
Sica per hostiles fortis itura sinus .
Sic armata Philotis erat , sic compta Philotis,
Quaeque ancillarum turba Philotin amat.
Exierant portis , inimicaque castra tenebant ,
Quae caperent ; ultro qui caperentur erant .
Deciderant irae , nec iam bella aspera , sed quae
Mollia vel fecit , factaque Cypris amat.
Haec inter vario flagrant agitata tumultu
Corda , furit multo concita flamma mero .
[ 170 ]
Per tenebras crescit petulans audacia , cantus
et facili , pollice pulsa lyra .
Mars , et Amor , Bacchusque nihil nisi forte suadent ,
Et pudor in dominae est velle timere sinu .
ferrum , clypei damnantur, et hastae ,
nudo milite nudus Amor .
Pars ancillarum promiscua colligit arma ,
Et struit indoctâ celsa trophaea manu .
Vel clypeum sumit , vel acutae cuspidis hastam ,
Et galeam capiti composuisse iuvat .
Pars docilis , comiti ne praesens fabula fiat ,
Quod cum conservo fecerat , ipsa facit .
Ridet Thuscus eques , quaenam haec lascivia , dixit ,
Virgo mihi insolita crispat ab arte latus .
O Di , si talem motum Romanus haberet ,
Tam forti Mavors discuteretur equo .
Haec rudis in Venerem , quod amanti dura negarat,
Mollior , ignoto gaudet ab hoste rapi .
Pars etiam fastu rigidas imitata Sabinas ,
Non nisi in illustres vult gravis ire toros .
Deserit interea castra inservata Philotis,
Urbe erumpendi signa datura suis .
Tum super ascendens caprifici ignobile culmen ,
accensam , quam tenet ipsa , facem .
Nulla mora est , monitus currens Romanus ad arma ,
Praecipiti gressu castra inimica petit .
Tessera nulla data est , nullus tunc signifer , aut Dux ,
Quisque sibi miles , quisque tribunus erat .
Donec anhelanti turbae coniuncta Philotis,
In varios aciem iussit abire globos .
Tum ruit hostilem in campum per aperta viarum ,
Proterit adversos , cunctaque caede replet .
famulae victrici , plurimus ensis
Eruitur tunicis , eruiturque stolis .
Dumque furens ancilla virum ferit, et necat ultro ,
Hanc dotem , hoc pretium , dixit , amoris habe .
[ 171 ]
Proditione , dolis , scelere , atque libidine , et ira ,
Hoc quaesita tibi tempore Roma salus .
Scilicet ut Superi aeterna colerentur in urbe ,
Orbis ob Imperium fas fuit omne nefas .
Nunc virtus Romana viget te Principe Caesar ,
Crimina supplicium , quod meruere , ferunt .
Adversi cecidêre duces , altaria fumant,
Ponitur ante sacros praeda reperta Deos .
Multus honor datus ancillis censente Senatu ,
Et populo votis conveniente piis .
Hoc quodcunque fuit Nonis Quintilibus actum ,
Festum Ancillarum est illa vocata dies .
Est Caprotina etiam caprificus nomine dicta ,
De qua dux turbae prospera signa dedit .
Et Iuno Caprotina fuit celebrata quotannis,
Cui fuerant illâ templa dicata die .
His famulae pallis Cois , vittisque superbae
late victima caesa cadit .
His laetae , comptaeque, canunt , quae festus amator
Composuit celeri metra terenda choro .
Tum iuvat agrestis ficus decerpere ramos ,
Atque occursantis caedere fronde latus .
Currere perque vias urbis , lascivaque cuncta
Dicere , quae Cypris , quaeque Priape probas .
Trudunt se in campos , et qua se Martia vallis
In Tyberim vergens explicat , agmen agunt .
socias ut agant , hortantur et illos
Qui spectant, hostem sic ut adesse putes .
Ut veteris lusere diu simulacra duelli ,
Frondosis recreant corpora fessa casis .
Has caprifice tegis , donec convivia cessent,
Quae fieri Aedilis publico ab aere iubet .
Munera tunc illis dat plurima largus amator ,
Ut dominas fallant , concilientque sibi .
Si dominae non sint domina est ancilla , capitque
Et dat , sponte sua quod dare vellet hera .
[ 172 ]
Hos lusus , haec festa oculis despectat aquosis ,
Aurorae quondam magnus Orion amor .
Virginis idem odium , et laesae vindicta Dianae ,
Et mediam zonam tollit ab Oceano :
Quae triplici stellata micans per caerula bullâ ,
aequali pondere librat opus .
hunc clarum virtutibus intulit astris ,
Et totum mensi iussit adesse suo .
Cumque Iovis magni pars seminis esset Orion ,
Huic Signo in terris maxima posse dedit .
Nam cui nascenti medius colluxerit, ille
Magnus erit belli , magnus et arte togae .
Insignis forma , totosque infusa per artus
Ibit maiestas , gratia blanda , decor .
Ille idem imperio cives , hostemque tenebit ,
Et populis leges , sacraque iura dabit .
Insidiis tamen infelix , et fraude suorum ,
Impavidus patrios concidet ante Deos .
Huic bona posteritas statuas , tumulumque superbum ,
aras , altaque templa dabit .
Caesaris hoc fatum , quod non Cytheraea movere
Iovis non potuere preces .
Edidit hunc Idus quarto bona filia Cottae,
Cum Mario Flaccus Consule Consul erat .
Fulgebat medius fausta inter sidera Orion ,
hinc fuerat , stabat et inde Venus .
Favit et ipse Deus Mavors, seroque nepoti
Ardentem clypeum misit ab arce poli .
Ille volans flammis ardentibus explicat orbem ,
Et celeri incursu nubila densa secat .
Et nisi Saturnus contraria Signa tulisset ,
Integer in caelum Caesar iturus erat .
Additus est aliis octavum fidus Iulus ,
Et sibi viventi condita templa colit ,
suo ludos , et festa quotannis
Debita , de summo prospicit ille polo .
[ 173 ]
Et caput Augustum , totamque salutifer urbem
fulgens Numine et igne fovet .
Quod si non renuis Deus exaudire precantem,
Me quoque Romano redde benigne solo .
Exilii satis est ! inter frigusque , Scythasque ,
Supplicium dudum triste Poeta fero .
Si dederis reditum , crescent in carmina vires ,
Nec qui , me melius concinat , alter erit .
Ipse tuas , natique tui , prostratus ad aras ,
Quid bene , quid recte gessit uterque , canam .
Trans ego tellurem ; trans summas aequoris undas
Audiar , et vestro Numine tutus ero .
Praetermissa dies fuerit , mercator in aedem
Currit , Piscino est illa notanda foro .
domus , suffulta columnis
Marmoreis , auro tecta superba micant ,
Illic conveniunt collegia mercatorum ,
Et quae gesta prius , quaeque gerenda , docent .
Quas merces sibi Nilus agat , quas conferat Indus ,
Et quas e Rubro devehat unda mari .
Quid Libycae messes , quid Gallica rura ministrent,
Et diti ociduus portet Iberus aqua .
Utilitas quae maior eat , fructusque feratur
Grandior , ut pleno turgeat aere sinus ?
Tunc quoque Fortunae Muliebri dantur odores ,
Hîc ubi stant Latia condita fana via .
Causa vetus templi , Romana pulsus ab urbe ,
Ante urbem iratus Coriolanus erat .
Densa feroxque acies , et duris Volscus in armis
machina fronte minax .
Intus terror erat , miseris spec nulla salutis ,
Incassum a cunctis illa petita Diis .
Ut pelagi rupes, immotus tempserat omnes
Dux belli , Patrum , Pontificumque preces .
Restabat mater , coniux restabat , et ipsa
Prole ferax multa Coriolane tibi .
[ 174 ]
Matronis aliquot iunctis ad castra feruntur ,
Fecerat audaces sanguis amorque duas .
similis cedit venientibus hostis ,
Hoc in honore viris tempore nupta fuit .
Mater ut ante ducem scissis cum veste capillis ,
et nati procubuere simul .
Illa refert : tantaene animis mortalibus irae
Nate ? quid in patriam ferreus arma moves ?
Prodigium ? sine te vixi , mea viscera , fili ?
Vixisti sine me sanguis et ipse meus ?
Iam quota pars est ista tui , natique , thorique
in viduâ sola relicta domo .
tibi triplicis modo pignus amoris ,
Nunc dolor , et patriae pestis iniqua suae ?
Si veteris Priami coniux sine prole fuisset ,
Staret in antiquo Troia videnda loco ?
Flamma sui Paridis Troianam perdidit urbem ,
Roma odio ardebit Coriolane tuo ?
Cum te utero gererem , venturi nescia Fati ,
Visceribus nostris excutiendus eras ?
Hoc tunc fas fuerat , nec nomen criminis esset ,
Sed pietas , patriae damna tulisse suae ?
Nunc tibi ius nostrae Fortuna inimica salutis
Tradidit , excidimus si tua Roma cadet ?
Quo ruis ? et patriam bello furis actus in urbem ?
Per te servatae gloria maior erit ?
Si patriam , si nos saevus servare recusas?
Romanis saltem parcere disce Diis ?
Hoc sat erit ? ferrum atque ignes immitte , licebit
Et nos quas cogis vivere , coge mori ?
Dixerat , ille nihil , vocem supresserat omnem ,
Atque iram pietas , et renovatus amor .
Erigitur , dubiusque cui prior oscula figat ,
Nescit , in ambiguo est mater an uxor erit .
Et nisi quod propior fuerat Volumnia nato ,
matri praeposuisset amans.
[ 175 ]
Haeret in amplexus huius , mox illius ille ,
Plus quoque , quam quisquam credere possit , amat.
Admovet et blandos festinus ad oscula natos ,
Et pater optato pondere perfruitur .
Tum bene quod plausum concussis miles ab armis ,
Fecerat , et patriam versus habebat iter ,
Diis , pacemque uno ore vocabat,
dabat buccina laeta sonos .
Martius in noctem traxisset gaudia tanta ,
Osculaque alternis mille petita forent.
Vix revocatus abit , praeceps rapit oscula , datque ,
Discedens , nequiit dicere lingua , vale .
Tum sese extremum tandem coniecit in agmen ,
Atque ita flens moestum, non rediturus abit .
O scelus horrendum ! Tullo instigante necatus,
Antiatum magnum concidit ante forum .
At Romae , postquam Volscus discessit , ad aras
Pergere , et accensis ingerere exta focis .
Templa per ire pares illi quibus infula sacra est ,
Sertaque per cunctas ire soluta vias .
Et qua parte hostis tentoria fixerat , illâ
in nivea veste coire chorum .
Vix locus ille fuit signatus ab Augure templo ,
Frondibus , et vario flore nitebat humus .
Area vix puris fuerat bene perlita lymphis ,
Et de mactato sanguinolenta bove .
Vix quoque reddiderat Superis sua vota sacerdos ,
Araque de viridi cespite structa fuit .
Additaque e saxo Sortis simulacra Potentis ,
Cuius ab excidio cesserat hostis ope .
Cum matronarum sacris , votisque vocata,
Ad circumstantes talia verba dedit .
bene me matres , sub nomine vestro ,
Per vos , per vestras excolar usque nurus.
Utque viris semper favi , faveoque Virilis ,
Prospera sic vobis sors Muliebris ero .
[ 176 ]
Tam bene sacrantur Ledaeis fratribus Idus ,
His fulsit nostris ultor uterque Deus .
Diis sociis , populoque Quirini ,
Templum ad Regilli demeruere lacum .
Illic thura ferunt Equites , mox Martis in aede
Conveniunt , Appî cernitur illa viâ .
in equos , queis fulvum manditur aurum ,
Et fulgent nitida gemmea strata die .
His super incedunt trabeati , plurima frontem
Pluma tegit , nisi quos laurus opaca tegit .
Hostibus aut galeae ereptae , cristaeque comantes,
Aut de devictis arma recepta viris .
in amore , quibus datur illud honestum ,
Ut possint dominae munera ferre suae .
Quam decet acceptum capiti subnectere vinclum ,
Brachiaque e flavis exhilarata comis .
Vel saga dilectae manibus properata puellae ,
Vel levis arcanis fascia picta notis .
Ipse putatur equus dilectum scire magistrum ,
Tollitur , et reliquis laetior extat equis .
Ast alii , quos ipse decor , vel gloria belli
Tangit , ad auditam contremuere tubam .
Horrescit iuba , fumosus de naribus ignis
Exit , et a duro tunditur ungue solum .
gressus animisque ad magna vocatis,
Concesso norunt vix bene stare loco .
Iamque Camoenarum templo , lucoque relicto ,
Almon , et ante oculos porta Capena fuit .
Deque Camoenarum vicus cognomine dictus ,
Et quae de geminis est via dicta Diis .
Hic Honor , et Virtus , magnae duo maxima Romae
Numina , tecta eadem iunctaque templa tenent .
Porticus inde patet Drusi , tum Castoris aedes
Romanum ante Forum conspicienda venit .
Hic ego Censores , et eburna in sede sedentem
Augustum vidi , Censor acerbus erat .
[ 177 ]
Ipse recognovit numerum , stipendia , dona ,
Et meritas dotes , emeritumque latus .
Sique aliquis Equitum fuerat minus utilis annis ,
Iussit ad antiquos arma referre Lares .
Et fuit , ô tempus ! Cum me , moresque probaret,
Illo , quem dederat , praetereuntis equo .
Nunc miser ad ripas positus septemplicis Istri ,
Frigore Parrhasiae virginis usque premor .
Nec spes ulla super , Divos Augustus adivit,
Et terram , nostras destituitque preces .
Sed quid ego laetis vanos permisceo questus ,
Iam tenet occiduum splendida pompa forum ,
Ascenditque altam , qua gaudet Iupiter, arcem ,
Et pro Caesareo Numine thura dedit .
Plauditur , isque dies nostris Transvectio dicta est ,
Et credunt laetum plausibus esse Iovem .
Nox ades , et longum fraterna in luce refulgens ,
Venturum terris discute Luna iubar .
Sint tenebrae , donec quod terris luxerit astrum ,
Occiduo rutilas tingat in amne comas .
Sat quondam Phaeton damnorum fecit in Orbe ,
Nil opus Orbis habet iam Phaetonte novo .
Etesiae saltem spirent, sitientiaque imber
Dum cadet , iratae temperet ora Canis .
Te subdente facem terris radiosque movente ,
Natura in sicco languet adusta rogo .
Barbara quid rabiem fraternos mittis in artus ,
Quid nos immerita barbara febre necas ?
Munera quid Cereris, quid munera grata Lyaei
Perdis , et insano findis ab igne solum ?
Quae pia vixisti , cur coelis impia regnas,
An tanti Erigone est , Icariusque tibi ;
Hic dominus , domina illa tua est , nil fecimus ipsi :
Contra , homines merita pro pietate sumus .
Scimus , et externas rumor pervenit ad aures ,
Icarium miserae succubuisse neci:
[ 178 ]
Et te dilectum domini servasse cadaver ,
Ut pietas iustis sit tua nota Diis .
Quodque dolore necis patriae pia filia fecit ,
Ut trabe ab infausta triste pependit onus .
Si quid habes sensus , te sentiat Attica tantum ,
Ista nocens dominum perfida terra tegit .
Non satis in natas saevisti Bacche reorum ,
Nec satis in poenas ingeniosus eras .
Addito Mera novas , dominumque ulciscere , et illam ,
coelo quae tibi iuncta micat .
Urito Cecropias messes , vinetaque laeta ,
Quosque virens fructus Palladis arbor habet .
Atticus ante diem nigras festinet ad undas ,
Lunato saevi dente petitus apri .
Praeda avibus , praeda ipse feris lanianda, per arva
Tractus , quem nunquam vilis arena tegat .
Hunc agat in furias morsus canis , et petat undas ,
Et tamen a nullo fonte bibantur aquae .
His simulacra canum videat , similisque latranti,
Spumeus ad rictus horreat ipse suos .
Donec eum absumat latitans vis saeva veneni ,
Et caput ad Stygiam triste reclinet aquam .
Surda taces , totumque furis vesana per Orbem ,
Digna siti semper , digna perire fame .
Te fugit inversâ glacialis Aquarius urnâ ,
Nec Leporem capies , sit licet ipse prope .
At te qui sequitur , Leo devoret, improba quamvis ,
et impurae vel levis umbra canis .
Ah , pereas saevo lacerata Leonis ab ungue ,
Nec pars existat quantulacunque tui .
Post Idus nostras vix senserat Allia clades ,
Sol citius solito misit in aequor equos .
Atra dies , nox atra urbi , populoque Quirini ,
Planctus , et in templis Numina clausa suis ,
Sidera nulla polo fulgebant nocte sequente ,
Mansisti in fusco lucida sola polo .
[ 179 ]
Occiderant Fabii , Nymphae luxere iacentes ,
Ex oculis cecidit lacryma nulla tuis .
Et tamen , ô crimen , ne nostris dira noceres,
Sacra tibi e rutilae viscere facta canis ,
Hic ubi de veteri surgit Catularia saxo
Porta , videtque aram , quae tibi vota manet .
Hoc , pro criminibus tantis , tibi deprecor, ut quae ,
Per te perpetimur , perpetiare mala .
Quod restat , placet in sylvas , lucosque virentes
Ire , ac herbosis rite sedere thoris.
Propter aquae ripas , vicina fontis in herba ,
Nectere quae frontes florea serta ferant .
Aut petere antra iuvat tenero circumlita musco ,
Aut scopulum raucis qui sit adesus aquis .
Fronde sub umbrosa ludit Romana iuventus ,
Dum furit Icarii fervida stella Canis .
Ludunt et Satyri , montanaque Numina Panes ,
Et nudo saltans caerula Nympha pede .
et ipse suis Tybris commotus ab undis ,
Atque Anio ad patrias dum fugit actus aquas .
Respondent colles , curvaeque ad flumina ripae ,
Iunctaque Colinae plurima templa viae .
Haec sunt a lucis , Lucaria festa vocata,
In quorum ramos nil Canis ira potest .
Si satis haec non sint , magnusque exsaeviat ignis ,
Fas erit imbrifero vota referre Iovi :
humeris lapidem portare per urbem ,
Et multa pluviam sollicitare prece .
Hic lapis ante aedem Martis iacet , Appia qua se
Explicat , huic iuncta est porta Capena viae .
Forma illi nulla est , nulla illi est certa figura ,
Huic tamen internum numen inesse putant.
Nam simul atque urbem lustravit Numine totam ,
Haud mora , foecundo terra sub imbre madet .
attonitas ad tantum munus aristas
Campus , honor pratis , qui fuit ante , redit .
[ 180 ]
Sed nunc praecipue crudeli raptus ab igne ,
Bacchus , Io clamat, reddita vita mihi est .
Bis genitus , nascorque iterum , Nymphasque salubres
Sentio , et in flammas utile munus aquas .
Occidit interea laetantis munus Iacchi ,
Totaque sub ponto mersa Corona latet .
Occidit Herculeae caput Anguis , nulla Bootis
Pars micat , hunc totum Tethios unda tegit .
Iamque dies bis sex , unusque e mense supersunt ,
Heu quanto maduit sanguine prima dies ?
Haec vidit patrum iugulos , et pectora fratrum ,
Natorum , et fratrum facta cruenta manu .
Quam dederat vitam nato pater , abstulit , et quae
Signa sequi miles debuit , illa tulit .
Nesciit hic sese Natura , everterat omnes
Lex Fati leges , consiliumque Iovis .
Ingemuere Aemi valles , Pangaeaque saxa ,
Pindus , et Herculeo nobilis Oeta rogo .
O utinam latis tantae Pharsalia cladi
campis , solaque rubra fores .
De nostro fontes , de nostro sanguine rivi ,
Fluminaque e nostro tota cruore fluunt .
Crevit et Enipeus proiecta cadavera portans,
Et Peneus lentas mortibus auxit aquas .
Sensit et aequoreo sub gurgite pondera Nereus,
Sparsit et in varias funera facta plagas .
Quam bene divisit cineres mare , quippe manere
Uno non poterat tanta ruina loco .
Roma sui ludos solvit victoris honori ,
Laeta quod a magno Caesare victa fuit .
Tertia cum coelis Aurora fugaverit umbras ,
ripae garrule Tybri tuae ,
Nunc decet ut taceas , magnum est quod surgit ubique
Murmur , et iratis grandius extat aquis .
Ut cum Vere novo linquunt alvearia , densis
In turmis , avidae floris olentis apes .
[ 181 ]
Fit strepitus , torto bombus procedit ab ore ,
Quique tubis raucus spiritus esse solet .
Sic e Neptuni , trito quae iuncta Terento est ,
Aede , coronatus navita fronde ruit .
Hunc medium iunci cingunt hunc iris opacat,
Hirsuta aut circum brachia torta salix .
Cymbala pulsantur, tenuique in voce cicuta
Surgit , et ad varios tibia ducta modos :
Et cornu incurvum , sistrumque, et tympana sacra ,
et horrisonae, Martia signa , tubae .
Sunt quibus inversis placeant genialia palmis
contrito queis fit ab osse sonus .
Haud aliter Gallus Cybeleia concrepat aera ,
Aut excita tonat Baccha latente Deo .
Utque aliquis maris undifremi vitaverat iram ,
Suspensa e collo picta tabella fuit .
Aut calatho crines , voti monumenta soluti ,
et abraso vertice multa canit .
Tandem caerulea veniens in veste sacerdos ,
Neptuni signum portat, et ipse canit .
Ut tulerit sortem pelagi Deus , ut secet undis
Irriguis , viridi prata decora comâ .
Nutriat ut vitreo squamosos gurgite pisces ,
Et teneat totum sub ditione solum .
Ut terras terris hominum commercia iungant ,
Utque avidos tellus vix iuvet una viros .
Interea naves , fluvii quae in margine constant ,
Implentur , pompam concomitante Deo .
Qui postquam auratae est factus tutela carinae ,
Et placida fusas audiit aure preces ,
bovem celsa de puppe minister ,
Atque in subiectas viscera misit aquas ,
Tum classis geminas in classes lapsa recedit ,
Martia clarisona bella ciente tubâ .
Hinc vittae albatae, vexillaque candida surgunt ,
Cernitur inde color quem vaga Tethys amat.
[ 182 ]
Stat campus pugnae fluvius , qui nautica dorso
bella suo , velivolasque rates .
Arma eadem cunctis , conti sine cuspide , pectus
Defendunt caesi terga resecta bovis ,
Classicum ut insonuit , fremit undique Martia pubes ,
Fractaque sub remis Tybridis unda gemit .
Nec mora quisque sibi quem provocet eligit hostem ,
Hic incurrentem sustinet , ille ferit.
cadit in flumen Tyberina iuventus ,
Et quas non vellet tangere potat aquas .
Ripa sonat plausuque virum , strepituque tubarum ,
Ut trusus prora est , ille vel ille suâ .
Inclusere undae voces , rediere reclusae,
Ut quisque in summo redditus amne fuit .
Plebs risit , proceresque etiam risere vomentes ,
Et pressâ fluctus eliciente manu .
Contusae crepitant tonsi sub vulnere malae ,
Franguntur dentes , expuiturque cruor .
prorae propugnatoribus actis
In Tyberim, ad paucos pugna redacta venit .
vacuam victor puppim occupat, et quos
In fluctus misit gaudet ab amne tegi :
Aut fundo emissos undas versare lacertis ,
Atque alios valida mergere ad ima manu .
Emicat alter ovans , calcatque haerentia certo
Corpora in amplexu , mox ruit ipse simul
Ille hostem pedibus retinet , rursumque tenetur
Crinibus , innumerae surgit imago necis.
Fluctibus in mediis non cessat nautica virtus ,
Solaque quae fluvius tela ministrat, habet .
Gratius haud quidquam populo concessit arena ,
Hos docuit ludos aequoris ipse Deus .
Causa repertori fuit haec , lepus equora turbat
Exoriens , nautis facta procella nocet .
Nimbosi pedibus , subnectitur Orionis
Atque humiles madido sydere replet aquas .
[ 183 ]
Replet , et insanae fugiens canis arida rostra ,
In nubes , pavidus , quas facit ipse , latet .
Nec pavor est Lepori tantum , atra bile tenetur ,
Spissaque , quae fecit , nubila tristis amat.
Hinc tempestati fiunt hac luce levandae,
Neptuno ludi , festaque sacra Deo .
Postmodo trans Tyberim Flamen Furinalia sacra ,
In templo peraget Diva Furina tuo .
Caetera pars mensis ludis erit , excitat omnes
Circus , et in partes factio prona suas .
Hic favet aequoreo , viridi favet ille colori ,
iuvant alios , sunt quibus alba placent .
Hic studio furit acris equi , campoque volantem,
Insequitur votis , lumine , voce , manu .
Alter in auriga pallet , dum cernuus alte
Insonat , et volucres viget anhelus equos .
Omnis in eventu est meritae victoria palmae ,
Nil amor , aut studium , nil pia vota valent .
Sis licet et ventis , et fulminis ocior alis ,
Si Fortuna neget, praemia nulla feres .
Te rota destituet, vel equus pede nudus utroque ,
Putridaque a forti rupta lupata manu .
Aut inter cursum detersus ab axe volanti,
Et dominum , et celeres deseret axis equos .
Quis furor , impensis magnis , vitaeque periclo ,
Quaerere , qua possis stringere fronde caput .
Vinciat ut foliis crines oleaster amaris ,
Aut Pythio viridis laurus amica Deo .
Ut te victorem praeco proclamet, et ut te
Omnis foelicem dicat arena virum .
Haec ego non cupiam , Veneris sint praemia nyrtus,
Et me victorem clamet inermis Amor .
Sed potius melior revocet Fortuna Poetam ,
Ut possim ludos cernere Roma tuos .
Et patris Augusti meritos testantia honores
Festa , per et cantus , et celebrata choros .
[ 184 ]
Iure vocate venis , te nunc mea carmina poscant ,
Deque tuo dictus nomine mensis adest .
