LIBER VIII

I. 1. Ex omni hominum numero, qui erant nobiscum in navi, unum omnes adibant, circumstabant, rogabant quonam pacto fortuna ita repente ex summis opibus redegisset ad incitas militem quendam, cujus nomen non memini, ex quodam honorariorum militum ordine, cujus ipse auctor extiterat. 2. Etenim in iis regionibus plures ejusmodi militum ordines inveniuntur, qui U Graecum palliis assutum gestant ex serico, sive albo sive rubro, sive simplici sive argento auroque interlito, prout ordinis cujusque ratio postulat. 3. Rogabant igitur quanam sua culpa tam fortunato homini ex improviso fortuna terga vertisset. Qui respondit, neque illum fortunam unquam respexisse neque latifundiis praediisque locupletatum fuisse, quorum fructus tantos illos tamque ingentes sumptus sustinerent. 4. Sed mirum est quomodo ita instructus ad malitiam fuerit ut callidis consiliis ac dolis eam sibi vim auri paraverit, quae tam diu infinitis ejus sumptibus suppeditarit. 5. Principio, cum pedem intro in eam insulam tulit egens, pannosus, alieni indigens, pane victitabat emendicato ab iis qui suarum coenarum reliquiis pauperum inopiam alunt, cum ecce tibi ex improviso auri montes adeptus, ex Iro fit Croesus vel Attalus, atque aedes magnificentissimas, magna mercede conductas, Attalicis peristromatis ornat, penum, granarium, cellam vinariam instruit, ex honestis hominibus familiam cogit, circumpedes multos varia veste induit, quotidie exornat ample magnificeque triclinium, nullum vas exponit nisi argenteum, Cereales mensas dat, quarum reliquiis catillones

Cf. Macrob., . III 16.17: "Proprie autem catillones dicebantur qui, ad polluctum Herculis ultimi cum venirent, catillos ligurribant."

se complures implebant. 6. Quid multa ? Herculi quotidie sacra fieri existimasses, nummos aureos modio ac trimodio metitur. Rei novitas ad sese omnium oculos attrahit. Spargitur in vulgus, ejus domi aurum effici. 7. Atque hic rumor Regis sacrorum aures attingit. Qui, pro imperio et potestate, dat quaestori negocium ut quaerat, investiget, inspiciat num aurei illi nummi, quibus ille circumfluebat, probi sint an adulterini.

'adulterni' editio vetus.

Qui nullam interponit moram, sed una cum lictoribus hominem adit, aurum proferre jubet. 8. Qui alacris profert. Quaestor nummos sumit, semel atque iterum ac saepius inspicit ac nihil deprehendit in eis vicii. Miles, quo res clarior atque testatior existat, eorum non parum multos atque omnes duplos forcipe caedit, quo melius, si quid forte intus fraudis occultetur, appareat eosque deinde tanquam fastidiens abjicit et colligendos lictoribus tradit. 9. Quaestor ita discedit ut eum et copiose ornatum et omnis fraudis suspicione vacuum arbitraretur. Id quaestoris arbitrium tantam illi divitiarum opinionem confecit ut palam omnium ad eum concursus fierent tanquam ad Midam, ut inaurarentur. 10. Beatus sibi videbatur, qui posset illi aurum credere, quod paucis diebus post pulchre sibi foeneratum diceret. Augebat hanc de se opinionem sumptu ac magnificentia, qua eatenus prodibat ut certis quibusdam anni temporibus, praesertim Aphrodisiis, Veneris honoris gratia, cui ille militabat, puellis aliquot innuptis vestes praeberet daretque operam omnibus rebus instructum paratumque convivium ut esset, ad quod non solum summates viri amicique omnes, sed quicunque vellent, adhibebantur. 11. Qua liberalitate in eam opinionem homines adducebat ut pro certo crederent, auri conficiendi rationem a plerisque tentatam, sed a nemine adhuc inventam, ipsum solum tenere. 12. Neque ipse dissimulabat. Nam palam saepe multis audientibus dixit in manu sua esse paucis horis, nullo fere labore, auri massas, quantas vellet, habere. Neque dicto fides aberat. 13. Etenim cum non parum saepe infiniti illi sumptus, quidquid erat domi, nummorum hausissent ac ne teruncius quidem unus vesperi superesset, postridie mane aureorum acervi in mensa conspiciebantur. 14. Oris commendatio et naturalis quaedam virtus orationis non parvam iis, quae dixerat, fidem conciliabat. Ea enim erat sermonis efficacia, ut videretur non posse obsisti. Praeterea tantos sibi spiritus, tantam arrogantiam sumpserat ut par esse principibus postularet, summorum regum oratores prae se contemneret ac principum civitatis affinitates appeteret. 15. Qui hac fama impulsi, quod illi Iuppiter de caelo aurum plueret, ultro etiam veniebant ut gnatas ipsi suas in matrimonio collocarent. Sed ex omnibus conditionibus Viae filia placuit, virgo formosissima et regum etiam aliquot stirpi annexa. 16. Iamque prope erat ut in viri manum conveniret (nam convenerat ut ne quid ea dotis ad ipsum afferret), quaeque opus erant ad nuptias aderant omnia: conopea, quae reges etiam ipsos decerent, rhedae serico constratae auroque contectae, varia vestis ac sumtuosa ad ornatum epheborum atque circumpedum, aliaque id genus quamplurima. 17. In quibus comparandis aes alienum grande conflaverat. Quod ubi virginis matri oboluit ( est enim ea sagacitate ut decipi non possit ), continuo ex ipsa re incidit suspectio: "Hem aes alienum contractum, argentum foenori sumptum, credita pecunia res emptae non cohaerent. Nam si fontes auri nosset, ut praedicat, nulla versura, sed praesens pecunia ad res emendas adesset. Profecto hujus magnifica verba, ni fallor, aliquid doli alunt." 18. Atque ab hoc suspicionis aditu ad ejus doli cubile ita pervenit. Creditores militis vocat, quid de eo suspicetur exponit. Dat illis consilium ut praetoris decreto, tanquam si non sit solvendo et fugam adornet, eum abripiendum in carcerem curent. Nam si hanc contumeliam tam insignem in se accipiat, neque argentum promat quod illis persolvat, manifesta res est: hic merus est sycophanta. 19. Illi consilium laudant, gratias agunt, curriculo ad praetorem eunt, desiderium suum exponunt. Ille, cui militis insolentia erat invisa ejusque immoderati sumptus suspecti, nihil illis est ausus negare, sed jubet ut ante noctem in vincula conjiciatur, nisi vel debitum integrum solvat aut satis vel cauto det. 20. Itaque ille miser lictorum turba circumfusum se antea videt quam aut id leviter odorari aut aliqua ad ipsum permanare potuerit, praesertim cum animum attendisset ad cavendum, neque ut socors et ignavus se in eorum potestatem tradit; sed, educto gladio, conatus est ferro viam sibi munire ad fugam. 21. Sed frustra; nam a duce lictorum percussus in capite, coactus est consistere seque constringendum abripiendumque in carcerem tradere, ubi paucos post menses ex animi aegritudine diem obiit supremum. 22. Sed compertum est postea nullas illi nuptias cordi fuisse. Unde enim uxorem, eo praesertim genere ortam, cum tanta familia aleret, cui nihil erat in terris ubi in suo pedem poneret, neque aliud aurum vel argentum conficeret, nisi quod dolis atque fallaciis ex aliorum crumenis exprimeret ? 23. Sed solum, inquam, fuisse propositum per simulationem nuptiarum alios usque ad vivam cutem auro tondere et in primis mercatorem locupletissimum magno adamantium numero circumducere, qui omnes erant talenta auri ad quinquaginta, a quo si clam, precario vel simulatione emptionis potuisset auferre, celocem habebat paratam qua se in patriam reciperet ac fuga rem solveret. 24. Sed inprimis ad eos avertendos usus est occasione conjugii atque nuptiarum. Nam ideo se velle eos emere ajebat ut in veste uxoris Phrygio opere elaborata illigaret insereretque. Itaque frequenter ad domum mercatoris venire, phrygionem etiam cum particula quadam ejus vestis adducere, unumquemque adamantem in manus sumere, inspicere, experiri num loculis in phrygio opere relictis convenirent, dicere jam diem nuptiarum appetere, sed neque precium solvere neque certam solutioni diem praestituere, unum instare de tradendis adamantibus, vehementissimeque contendere. 25. Mercator, qui eos invitus non haberet: "Ne unum quidem, inquit, ex his potest a me quisquam auferre, nisi praesenti pecunia." Ille elate magnificeque ut consueverat loqui ac: "Tu mihi, inquit, formidas credere ? Cui alii sexcenta tanta soli enumerarunt, neque sunt decepti in eis, neque est alter hodie quisquam, cui aeque recte credi homines putent. An nescis quod mox possum te auro totum obruere ?" 26. "Scilicet ita res est, mercator ait, non possunt aliter a me auferri. tua isthaec magnifica dicta hinc aufer. Nunquam enim me hodie inducent ut tibi terunciam credam." At miles, ubi fidem suam sic concidisse animadvertit, continuo despondisse eum animum ajunt.