LIBER IV

.1. Nec mora, ad fontem ibi large manantem accedimus. Ubi oppressi sumus a philosopho illo, qui in prandio mulieres fere omnes impudicitia notaverat. Quo perspecto

'perspecto' scripsi. ('perfecto', ed).

, innuit nobis Gallonius ut regrederemur atque odium illud effugeremus. 2. Sed antevertit consilium nostrum philosophi sagacitas; nam me prehensum pallio retinuit et: "Quo, inquit, properas? Mane, obsecro; nam cupio perpetuum amicitiae foedus tecum inire, quem hodie ex disputatione habita non alienum a litteris comperi." 3. Arreptaque mihi manu, "Cum noveris, inquit, nos cunctis hominibus doctis antepones. Nam si juratus meliorem rhetorem vel doctiorem philosophum quaereres, praeter me non alium adduceres. Ita ego sum magister solus praeter ceteros. Etenim non item discipulos doceo ut alii doctores faciunt, qui eos, quos erudiunt, consenescere in scholis jubent, sed longe breviore methodo ac via ad summum philosophiae culmen adduco. 4. Ego primus hanc viam inveni et, si non piget calcare, me tibi in ea comitem ducemque profiteor. Sed non prius tibi dabitur hinc abeundi potestas quam aliquod ingenii mei specimen capias. Et quoniam cum historicis et oratoribus tibi magis rem esse animadverti quam cum alterius artis magistris, Rhetoricae totius formam in tabulis expressam dabo, quibus in memoria tanquam in pariete defixis, unico aspectu omnia sese offerent quae in ea arte traduntur." 5. "Parce sodes, inquit Gallonius, ne te defatiges neque praeterquam quas ipse calor molestias habet, adjicias." "Nunquam perficies, ait ille, quin hujus studiis consulam hodie." 6. Ego, quoniam aliter fieri non poterat, porrecto jugulo, me illi conficiendum trado. Ergo incipit : "In prima tabula Rhetorices definitio primum explicatur, quae est facultas videndi quid in unaquaque re sit persuasibile.

Quint., II 15.16 "Vim esse videndi, quid in quaque re possit esse persuasibile."

Deinde ejus officium ostenditur, quod est dicere apposite ad persuadendum. Tertio causae ejusdem explicantur. 7. Primum efficiens, quae constat inventione atque doctrina. Inventio est notatio et animadversio naturae. Quae natura nihil est aliud nisi innata ingenii aptitudo ad dicendum. Doctrina vero artem et exercitationem includit. Et est ars praeceptio methodum dicendi praestans; exercitatio assiduus usus consuetudoque dicendi. 8. Deinde finis, qui est : Persuadere dictione. Tertio materia, quae est hypothesis seu causa, quae definitur esse rei alicujus implicita circumstantiis quaestio. 9. Postremo haec tabula triplici genere causarum descripto concluditur: videlicet demonstrativo, judiciali, ac deliberativo. Demonstrativum rei laudem vel vituperationem continet, nempe amplificationem rerum bonarum vel malarum, quas rei inesse contendimus. Ejus finis est honestas vel turpitudo; scopus, delectatio auditorum; tempus, praesens. 10. Iudiciale positum est in controversia atque habet in se intentionem cum defensione. Ejus finis est justum et injustum; scopus vel modus, judicis clementia aut saevitia; tempus, praeteritum. 11. Praeterea judicia omnia vel sunt criminis, vel controversiae. Criminis oratio duplex: categoria, quae crimen objicit; apologia quae diluit. Controversiae itidem oratio duplex: petitio, qua aliquid postulatur; recusatio, qua deberi negatur. 12. Sequitur genus deliberativum, quod positum in consultatione habet in se dictionem sententiae. Ejus finis est utile et inutile; scopus, deliberantis spes, metus; tempus, futurum; partes, suasio, quae quid faciendum sit docet, et recusatio, quae contrarium defendit. 13. Haec est prima tabula, in qua Rhetorices constitutio non minus ad veritatem exprimitur quam si esset Apellis vel Zeuxidis manu depicta. Convertite nunc animum ad alteram tabulam, quae partes et officia oratoris pene oculis subjicit. 14. Tum vero victa est Gallonii patientia ac: "Mane, inquit, cogito te perendie ad coenam invitare. Ibi ociosius cupio tabulas, quas narras, aspicere. Nam earum pulchritudo ad contemplandum non brevem aliquam moram, sed longum tempus efflagitat, quod dies jam plane demortuus denegat et tu scis occupationes meas." 15. Philosophus, audito coenae nomine, frontem expromsit hilarique voce: "Ego quoque, ait, idem censeo. Ego domi tuae magno istius cum lucro ingenii mei divitias proferam atque eadem opera, quae dixi quaeque dicturus sum, aliquot in chartulis velut in tabulis descripta proponam. 16. Et si mihi iste ad discendum se tradiderit unico fere mense, Logicae, Physicae Metaphysicaeque notitiam non naevo aliquo aut crepundiis, sed corpore omni

Cf. Cic. . 313:"Me non naevo aliquo aut crepundiis, sed corpore omni videris velle cognoscere".

percipiet. Earum ille imagines pluribus in tabulis descriptas si cubiculi sui parietibus affixerit, quasi pinacothecam quandam instruxerit, longe iis elegantiorem in quibus Polydaeti

Legendum procul dubio: 'Polycleti'.

, Zeuxidis, Protogenis et Parrhasii manus adorantur." 17. Ego, collaudata illius doctrina, Gallonium abeuntem subsequor. Qui inquit: "Nisi de coena mentio esset injecta, nunquam hodie hirudo ista nos dimisisset. Sed vidistine, obsecro, hominem magis ineptum, qui quocumque in loco quoscumque inter homines libitum sit, de rebus gravissimis argutissime disputet?" 18. Ego tot delirantium somniis enectus: "Quaeso, inquam, Galloni, amoveamus nos hinc ocius, ne alius quispiam stultus odio suo nos plane conficiat; nam diis iratis nostris huc venimus." 19. "Tace sis, inepte, inquit Gallonius, tanquam si Romae hujus generis stultorum multo majorem numerum invenire non liceat! " "Vera dicis, inquam, neque aliud quidquam habeo quod dicam, nisi quod nemo sine vitiis nascitur, ac cum perfectis non vivitur." 20. Haec atque alia commemorantes, domum nos tandem recepimus. Ubi eum servum, quem Gallonius in macellum praemiserat, non solum obsonatu rediisse, verum etiam coxisse coenam invenimus. Qua hilare comesa, post multos variosque sermones lecto nos dedimus totosque quieti somnoque in auroram usque tradidimus.